Mobbing (Psikolojik Taciz) ve Tazminat Hakkı

İşyerinde işçiyi yıldırmak amacıyla uygulanan tüm davranışlar mobbing kapsamına girer ve işçi mobbing nedeniyle tazminat alma hakkına sahiptir.

Mobbing (Psikolojik Taciz) Nedir?

Psikolojik anlamda mobbing, İngilizce mob kökünden gelir ve yıldırma olarak Türkçe’ye çevrilir. Ofis hastalığı olarak günlük hayatta çokça kendine yer bulur. Mobbing, iş hayatında meydana gelen, bir veya bir grup insanın bireye karşı şiddet, aşağılama, kuşatma gibi şekillerde kendini gösteren ve rahatsızlık verme amacı güden davranışların bütününe verilen isimdir. Hiyerarşik düzenin yoğun olduğu işyerlerinde, gücü elinde bulunduran taraf alt kademede bulunanlara karşı daha yoğun mobbing uyguladığı ise bilinen bir gerçektir. Başlangıçta yalnızca Psikoloji ’nin bir konusu olan psikolojik taciz hukuk içinde de boy göstermeye başlamıştır. Eğer mobbingin temel tanımına vakıf olduysak hukuksal anlamda ne tür davranışlar mobbing sayılır, onlara bir göz atalım.

Hukuksal Anlamda Mobbing Nedir?

Psikolojik anlamda psikolojik baskının tek sefer bile yapılmış olması mobbing sayılabilirken, hukuk için durum biraz daha farklıdır. Türk Hukuku’na göre mobbing sayılacak davranışların bazı şartları taşıması gerekir ki mağdurların haklarını arama yolları açılabilsin. Mobbingin hukuki zeminde kabul görmesi için aşağıdaki şartları sağlaması gerekir:

Öncelikle mobbing davranışı iş yeri içerisinde gerçekleşmelidir ki hukuksal bir anlam ifade etsin. Ancak iş nedeniyle işyeri dışında da devam eden tacizler mobbing olarak değerlendirilecektir.
Mobbing mağduruna, aynı ortamda bulunan kişi veya kişiler belli bir amaçla yaklaşırlar. Genelde amaç şudur, işverenler çoğu zaman çalışanlarını tazminat ödememek için kovmak istemezler, onların kendilerine istifa ettirecek davranışlar uygulayarak, tazminat bedelinden kurtulmak olur. İşverenin işçiyi istifaya zorlaması en çok görülen mobbing şeklidir.
Psikolojik şiddet davranışı sistematik, yani belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Sürekli olmayan kaba davranışlar mobbing sınıfında sayılmaz. Mobbing için süreklilik şartı aranır.
Şiddetin içeriğinde yıldırma, korkutma, fiziksel-psikolojik taciz, aşağılama gibi davranışlar yer etmelidir.
İşveren ya da diğer işçilerin mobbing uygulaması mümkündür.

Mobbing Halinde Nelere Başvuru Yapılır?

Mobbinge uğrayan işçi şu yollardan ihbar ve şikayetlerde bulunabilir:
Alo 170,
BİMER,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
Türkiye İnsan Hakları Kurumu,
İş mahkemesi ya da adliyelerdeki arabuluculuk büroları…

Mobbinge maruz kalan kişi bu yollara başvurmadan önce işyerinde delil toplamalıdır. Böylece maruz kaldığı davranışları ispatlaması daha kolay olacaktır. işin yargıya taşınması halinde de işçinin ispat yükü kolaylaşacaktır.

Hangi davranışlar Mobbing Göstergesidir?

Mobbing sayılan davranışlar tek tek sayılamayacak kadar çoktur. Kanunla sınırlandırılmamıştır, uygulama ve mahkeme kararları ile pek çok örneği görülebilmektedir. Uygulamada en sık görülen mobbing davranışı şunlardır:

Kişinin kendisine özgü davranışının engellenmesi
Çalışanın sık sık sözünün kesilmesi, fikirlerinin söylenmesinin engellenmesi
Yüksek volüme kullanarak çalışanın azarlanması, çalışana hakaret edilmesi
Çalışanın iş yerinde varlığının görmezden gelinmesi, sanki o yokmuş gibi davranılması
Çalışan hakkında gerçeklikle ilgilisi bulunmayan dedikodular çıkarılması
Çalışanın görevi arasında sayılmayan işlere zorlanması, niteliksiz işler yaptırılmaya çalışılması, işçinin istifaya zorlanması
Çalışanın sık sık ve anlamsız bir şekilde pozisyonunun değiştirilmesi
Çalışanın başta fiziksel şiddetle tehdit edilmesi

Mobbinge neden olan davranışlar şiddet ya da taciz gibi boyutlardaysa işçiler aynı zamanda olayı adli mercilere bildirerek hakkını aramalıdır.

Mobbing Mağduru Çalışanların Hakları Nelerdir?

Her yıl birçok işçi mobbing davranışlarına maruz kalarak işlerinden olabiliyor. İşçiyi koruma konusunda hassasiyet gösteren İş Kanunu hükümlerine göre bu kişilere bir takım haklar tanınmıştır. Böylece işçilerin mağduriyetinin önüne geçilmesi amaçlanır. Mağduriyet önlenemezse dahi mobbing tazminat hakkı ile işçinin maddi ve manevi kayıpları telafi edilmeye çalışılır.

Mobbing uygulamalarına karşı haklar için kişilik haklarının korunması kapsamı içerisinde Medeni Kanun’un 23,24 ve 25. Maddelerinde düzenlemeler mevcuttur.
İş Kanunu’nda doğrudan düzenleme yapılmamasına karşın eşit davranma konusunda madde 5, çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin feshi konusunda madde 22, iş sağlığı ve güvenliği konusundan işçi ve işverenlerin yükümlülükleri hususunda madde 77 mobbinge karşı çalışanları koruyan kanunlar olarak değerlendirilebilir.

Mobbing konusunda asıl dayanak ise Borçlar Kanunu madde 417’de

“İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.” şeklinde düzenlemedir.

Mobbinge uğrayan işçinin hukuki hakları temel olarak şunlardır:

İşçi mobbinge maruz kaldığından dolayı işinden ayrılırsa ayrıldığı işyerinden kıdem tazminatı talep edebilir. Mobbing nedeniyle fesihte kıdem tazminatı işçiye ödenecektir.
Sözleşmesini haklı nedenle fesheden işçi ihbar tazminatı da alacaktır. Varsa fazla mesai, hafta sonu ve resmi tatil çalışması, yıllık izin alacağı gibi diğer tüm işçilik hakları ödenmelidir.
İşçi mobbingin tespiti için iş mahkemesinde dava açıp haklı bulunursa mobbing uygulayan işyerinden manevi tazminat alabilir. Tespit davasında işçi resmi belge, yazışma, kayıtlar ya da tanıklar gibi pek çok yoldan mobbing ispat yükü altına girer. İspatlanması halinde bu tespit davasına dayanılarak tazminat davası açılır.

Mobbinge uğrayan işçi işverene noterden ihtarname çekerek ilgili davranışlara son verilmesi, aksi takdirde iş sözleşmesine sn verileceği şeklinde bir beyanda bulunabilir. Mobbing ihtarnamesi de dava sürecinde delil olarak yer bulacaktır.

Gördüğünüz üzere mobbing uygulanan çalışanın yasalarla korunmuş hakları bulunmaktadır. Kendisi ya da diğer bir iş arkadaşı mobbinge uğrayan kişi hukuki haklarını sonuna kadar kullanmalıdır. Çünkü uygulamada işverenler bu davranışların ortaya çıkmayacağından bahisle söz konusu fiillere devam etmekte ve kendilerine hak olarak görmektedir. Bu düzenin bozularak işçi haklarının korunması için tüm mobbing vakaları ortaya çıkarılmalıdır.

Mobbing Uygulayanların Ortak Özellikleri

Mobbing uygulayıcısı genelde işveren olmakla birlikte amir ya da diğer bir iş arkadaşı olabilir. İşveren işçiyi yıldırmak için mobbing uygularken, diğer işçiler ise bu işçinin hakkını alabilmek için söz konusu olumsuz davranışlara başvurur. Ancak her halükarda işçi üzerinde baskı kurulur ve yıldırma politikası uygulanır.

Mobbing uygulayıcıları psikolojik açıdan şu karakterdeki kişilerdir:

İnsanlarla arasını kötü tutmaktan çekinmeyen kişilerdir.
Sert ve kaba olmalarına rağmen aslında korkak kişilerdir.
Hin fikirli ve hile yapmaktan çekinmeyen kişilerdir.
İçlerinde her zaman ben merkezcilik olan kişilerdir.
Kavga, tartışma gibi durumlardan zevk alırlar.
Mobbing uygulamak onlar için hak edilmiş bir davranıştır.

Mobbing uygulayanlara destek verenlerin ortak özellikleri ise şöyledir:

Bu kişilerde iktidar hırsı oldukça yüksektir.
Aynı mobbing uygulayan kişiler gibi bu kişiler de sert ve kaba mizaçlarına rağmen korkak kişilerdir.
Aynı zamanda bu kişiler bir yerlere gelmek için yalakalık yapmanın zorunlu olduğuna inanırlar.

Mobbing Uygulanan Kişi Üzerinde Mobbing Etkileri

Mobbing, uygulayan kişi için ne kadar normal bir davranış gibi algılansa da mobbing uygulanan kişi üzerinde ciddi etkiler bırakıyor. Bu kişiler de zamanla şiddete meyilli, öfkeli özgüvensiz, paranoyak ve huzursuz kişilere dönüşüyor. Ayrıca mobbing uyku bozuklukları, depresyon, anksiyete bozuklukları, yüksek tansiyon hatta kalp krizine kadar gidebilecek sağlık sorunlarına da sebep olabiliyor.

Eğer mobbinge maruz kalan kişi psikolojik sorunlar yaşıyor ya da ilaçlar kullanıyorsa mutlaka bunlara ilişkin rapor almalı ve delil olarak kullanmalıdır.

Western Washington Üniversitesi profesörü sosyal psikolog Gary Namie’nin araştırmasına göre mobbing mağdurlarının yüzde 41’i bunalıma giriyor. Kadınların yüzde 31’i, erkeklerin yüzde 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu(PTSD) teşhisiyle çalışamaz duruma geliyor, işe dönenlerde ise ciddi verim eksiklikleri meydana geliyor.

Mobbing Nasıl İspatlanabilir?

Mağdur uygulanan mobbinge karşı haklarını kullanabilmek için bu durumu ispatlamalıdır. Mobbing mağduru kişi psikolojisinin bozulduğuna dair sağlık raporu alarak, tanık beyanlarına başvurarak, ihtarname çekerek bu durumu ispatlayabilir. Mobbing Yargıtay kararları ile belirlenen emareler de bazen ispat için yeterli görülebilmektedir.

Mobbingden Nasıl Korunabiliriz?

Pek çok yerde rastlanan mobbingden korunmak, kişinin psikolojik ve fiziksel olarak sağlıklı olabilmesi için bir zorunluluktur. Yeni bir iş aramak, sendikalara katılmak, özgüvenli olmak mobbing mağdurları için etkili savunma yöntemleridir. Bu durum bir psikolojik şiddet olduğu için psikolojik savunma yöntemleri öğrenmek de önemli bir korunma aracıdır.

Ayrıca mobbinge karşı olan hukuki haklarımızı kullanmak için gerekli yargı mercilerine de başvurmak da unutulmaması gereken, en önemli korunma aracıdır.