İdari Soruşturmada Delillendirme

Diğer Alanlarda Verdiğimiz Hizmetler İçin

1. Amaç
Bu çalışmada kamu hizmetlerini yürüten memurlarla ilişkili olarak işlediği iddia edilen fiil ya da fiillerin idari ve ceza hukuku açısından suç teşkil etmesi halinde paralel olarak yürütülen; idari soruşturmaların delillendirilmesi ile ilgili bir çalışma yapılmıştır. Bu delillendirme faaliyeti ile ilgili olarak görevlendirilen muhakkik ve müfettişlerin görev ve yetkileri ile birlikte ele alınan idari soruşturma incelemesinde iddiaların gerçekliğini veya asılsızlığını delillendirme ele alınacaktır. İdari soruşturmada incelemeye ve karara etki edecek delillerin neler olacağı, nasıl eklenebileceği hususları tartışılması yoluna gidilecektir.
Disiplin soruşturması sonucu verilen cezaların / yaptırımların ne kadarı acaba doğrulanıyor? İdari mahkemelerden bozulmuyor.İdari soruşturmada doğru sonuca varmak ve gerçek delillerle suçun gerçek boyutunu ortaya çıkarmak için, tarafların boş yere mağdur olmaması, soruşturmacıların etkinliğinin artması için delilden sonuca gidilmelidir. Bu bağlamda müfettişler /muhakkikler ve kurullar iddiaları, şikâyetleri incelerken, soruştururken hukuk kurallarına göre delil ve delillendirme konularını kullanmaları gereklidir. Doğru karar vermek için olayın / suçun analizinin yapılması gereklidir.

2. Soruşturmanın Tanımı
Adli işleme esas olmak üzere, karşılığında ceza tayin edilmiş bir fiil işlediğinden şüphe edilen kişi ya da kişilerin, suçla ilgi derecelerini ortaya çıkarmak amacıyla yetkili adli ve idari makamlarca yapılan her türlü araştırma, inceleme ve delil toplama faaliyetinin tümüne suç soruşturması denilmektedir. Soruşturma ikiye ayrılır. Adli makamlar tarafından yapılan suç soruşturması ve idari makamlarca görevli memur tarafından işlediği iddia edilen fiille ilgili yapılanidari (disiplin)soruşturması.

İdari (disiplin) soruşturması: Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacıyla kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yerine getirmeyenlere, uyulmasını zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara uygulanacak cezai müeyyidenin hukuka uygun olması ve gerçeğin şüpheye yer vermeyecek tarzda ortaya konularak tespiti amacıyla açılan soruşturmaya denir.
Daha önceden belirlenen disiplin kurallarına aykırı fiil olduğu tespit edilen, eylem, işlem, tutum ya da davranışın memur tarafından işlendiğinin iddia, ihbar, şikâyet veya diğer yöntemlerle ileri sürülmesi halinde memurun suçla ilgi derecesini ortaya çıkarmak ve gerçekleri objektif kriterlerle ortaya koymak amacıyla yetkili amirin emriyle yapılan her türlü araştırma ve inceleme işlemini idari soruşturma olarak tanımlamak mümkündür. İdari soruşturma genellikle, memur ve kamu görevlileri için söz konusu olabilir.
3. Soruşturmanın Amacı
Suç soruşturmasının gayesi, meydana gelen suçla ilgili olarak suçun delilerini ve taraflarını tespit ederek, suç-suçlu ilişkisini ortaya çıkarmaktır. Bu kapsamda;
-İşlendiği iddia edilen suçla ilgili gerekli delillerin tespit edilmesi,
-Elde edilen mevcut deliller doğrultusunda şüpheli olan kişiye isnadı açıkça belirleme,
-Hükme esas teşkil edecek delillerin ve suçta taraf olan şahısların her türlü saldırı ve tecavüzden korunması, kamu düzenin işlenen bu suç nedeniyle bozulmasının önüne geçilmesidir.

4. Suçun Soruşturulması Aşamaları
Suç kendiliğinden ortaya çıkmadığı gibi, her suç işlediği iddia edilen kişide gerçekte suçlu değildir. Bunların delillerle ispatlanması gereklidir. Bunun için;
– suçun nev’i ve niteliği,
– Olayın meydana geliş şekli,
– Olayın yeri ve zamanı
– Olayın delilleri, (olayla ilgili iz, eser, emare ve delil) ,
– Olayın tarafları (şüpheli, tanık ve mağdur) ve bunların olayla ilgili beyanları,
Olayın ispatlanması için; olayla ilgili iz, eser, emare ve delil, vardır. Bunlar soruşturma konusu olan şüpheli, tanık ve mağdur vd. elde dilerek veya diğer unsurlardan elde edilerek ispatlanmalıdır. Özellikle olayın gerçekleştiği yer ve bu yerde bilerek veya bilmeden bırakılan bulgular soruşturma aşamasında gerçeğin ortaya çıkarılmasında önemlidir. Yine suça konu olan olay ve materyeller (belgeler) ispat araçlarıdır.

5. Soruşturma İlkeleri
Soruşturma kapsamlı ve belirli kurallar dahilinde yapılması gereklidir. Belirli ilkelere uyulmadan hazırlanan soruşturma dosyaları yetersiz ve eksik olarak kabul edilecektir. Müfettiş / muhakkik fezlekeyi(soruşturma dosyası) hazırlayabilmeleri için;
– İnceleme, soruşturma açmasını gerektirecek bir suçun oluşması,
-İsnat edilen suçun işlendiğine dair yeterli şüphenin var olması,
– Takibi şikâyete bağlı suçlarda şikâyetçinin olması,
– Suçun işlendiğine dair delillerin bulunması,
– Suçun şüphelisinin açık kimliğinin tespit edilmesi,
– Suçun mağdurunun tespit edilmesi,
– Suçun tanığının tespit edilmesi
– Yüklenen suçun yeri, tarihi ve zaman diliminin belirlenmesi,
– Yüklenen suçu oluşturan olayların, mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanması gerekmektedir.
Bunun için soruşturma kuralları; tam bilgi, doğru bilgi ve gerekli bilgi ilkesi .

5. 1. Tam Bilgi İlkesi
Suçun soruşturulması aşamaları yer alan hususların suç-suçlu ilişkisinin tespiti amacıyla 5(∞) N, 1 K kuralı olarak,soruların cevaplarının eksiksiz olarak soruşturma dosyalarında yer alması gerekmektedir. Sorular her olayda yukarıda belirtilen hususlarla ilgili olarak sorulmalı, cevabı tam, doğru ve gerekli şekilde soruşturma dosyasında bulunmalıdır. Hatta ∞N, 1K olarak tanımlanması daha uygundur. Sonsuz veya ihtiyaç olduğu kadar soru sormak ve sonuçta bir karara, kanaate varmaktır.

a) KİM: Olaya taraf olanların kim oldukları, kimlikleri… KİM?
b) NE: Suçun delilleri, kullanılan aletler, kullanılan vasıtalar, unsurları, işleniş şeklinde kullanılan teknik, meydana gelen zarar, NE?
c) NEREDE: Suçun işlendiği, suçun taraflarının ve suç delillerinin bulunduğu yeri tespit etmeye yönelik sorulan sorulardır; kullanılan alet ve silahlara NEREDE?
d) NE ZAMAN: İşlenen suçun zamanını tespit amacıyla sorulan sorulardır.
e) NASIL: Suçların işleniş şekillerini tespit amacına yönelik sorular: Suçta kullanılan aletlerin temin edilmişi, kullanılması, ele geçirilmisi. Suçun taraflarının tespit edilmisi. Suç, suç yeri, suçun işleniş şekli, suçun tarafları ve suçun delilleri arasında NASIL bir ilişki kurulmuştur?
f) NİÇİN: Suçun işlenme sebebini ortaya çıkarmak amacıyla sorulan sorulardır: Suçun işlenmesinde özel aletler kullanılmışsa, suçun delilleri gizlenmisse, ihbar edilmemisse, mağdur veya tanıklar konuşmuyorlarsa. NİÇİN?.

5. 2. Doğru Bilgi İlkesi
Suç soruşturmasında, meydana gelen olayla ilgili;
– Beyanların, belgelerin ve belirtilerin olayla ilgili ve doğru olması,
– Bilgi ve belgelerin doğrulandıktan sonra işleme konulması,
– Olaylarla ilgili maddi delillerin elde edilmesi,
– Taraflardan alınan beyanların, olayın oluş şekli, yeri, zamanı ve eldeki mevcut delillerle ters düşmemesi,

5.3. Gerekli Bilgi İlkesi
Soruşturma dosyalarında, suçla ilgili olan, suçun aydınlatılmasına direkt veya dolayılı katkısı olacak bilgi, belge ve belirtilere yer verilmelidir (iz, eser, emare ve delil).

6. Soruşturma Dosyasının Hazırlanması

İdari inceleme veya soruşturma sonunda elde edilen tüm evraklar, belge ve bilgiler soruşturma dosyası veya fezleketabir edilen evrakla komisyon veya kurullara gönderilir.
Fezleke;netice, hülasa, özet, icmal anlamlarına gelmektedir. Meydana gelen olay, bu olayın yeri ve zamanı, olayın delilleri, olayın tarafları ve bu olayla ilgili kolluk tarafından yapılan işlemlerin açıklandığı özel bir yazışma türüdür. Fezleke adli ve idari soruşturma sonucunda düzenlenir. İdari soruşturmalar sonunda düzenlenen fezlekelerde soruşturmacının görüş ve kanaatine yer verilir (adli, idari, disiplin, mali yönlerden yapılması gerekenleri).

7. Muhakkik Ve Müfettişlerin Delil Toplama Görev Ve Yetkileri
Tayin yolu ile atanan muhakkik ve müfettişlerin geniş görev ve yetkileri vardır. İdari soruşturmanın seyrinde önemli bir yere sahip olan bu kişiler yetkililerini delillendirme ile ilgili olarak kullanırlar.
Hakkında soruşturma yapılanın lehine olanlar da dahil olmak üzere olayı aydınlatacak tüm delil, bilgi ve belgeleri topladığı gibi, tüm tarafların ifadelerini alır ve gerektiğinde bilirkişi incelemesi ya da keşif yaptırılabilir.
Suçun sabit olarak kesinleştirilmesi için muhakkik ve müfettişle doktor raporu, uzman incelemesi raporu, görev listesi, film, kaset, CD, fotoğraf gibi maddi delilleri mutlak surette temin etmesi, soruşturma dosyasına koyarak irdelemesi ve bu deliller doğrultusunda kanaat belirtmesi gerekir. İdari soruşturmaya neden olan konunun açıklığa kavuşturulması ve fiille orantılı bir cezaya hüküm verilebilmesi için delillendirmenin yapılması gerekir. Delil elde etme yetkisi bulunan muhakkik ve müfettişlerin bu alanda çalışma yaparak soruşturma dosyasına elde ettikleri delilleri eklemelidirler.
Kamu veya özel kuruluş yetkileri soruşturmacıların, istedikleri her türlü bilgi, dosya ve başka belgeleri gecikmeden vermek ve gerekli yardımları yapmak zorundadırlar. İdari soruşturmasını geciktirenler veya zamanaşımına uğramasına neden olanlar hakkında idari soruşturma açılır ve gerekli ceza verilir. Yine gerçek bilgi, belge ve olaylara dayanmadan verilen kanaatler ve bunlara bağlı olarak verilen cezalardan ilgili kişi ve kurulların sorumluluğu sözkonusudur.
8. Disiplin Soruşturmasının Açılması ve Yürütülmesi
Disiplin soruşturmaları, soruşturma emri vermeye yetkili makamların soruşturma emri ile başlatılır. Soruşturma emri;soruşturma emri vermeye yetkili makamların memur yada kamu görevlilerinin işlediği öne sürülen fiillerin soruşturmaya değer nitelikte olduğuna kanaat getirilmesi üzerine, müfettiş veya muhakkiklere mevzuatın tanıdığı yetkiler çerçevesinde konunun soruşturmasını yapmak üzere yazılı emirlere denir.
Soruşturma emri vermeye yetkili olanlar soruşturmayı bizzat yapabilecekleri gibi, görevli memur aracılığı ile de yaptırabilirler. Disiplin soruşturması sona erince bir soruşturma raporu tanzim edilir.
Olayın ispatı soruşturmanın tahlili ve netice kanaat bölümlerinde delillerle desteklenerek sunulmalıdır. Özellikle, soruşturma raporlarının tahlil bölümünde, her suç maddesi ayrı ayrı irdelenerek, elde bulunan mevcut deliller doğrultusunda isnat edilen suçun sabit olup, olmadığı tartışılır.
Netice ve kanaat bölümünde ise;suçun subuta ermesi durumunda, uygulanması gereken ceza gerekçeli olarak teklif edilir. Bu bölümde;
-Adli yönden: (TCK na göre işlenen fiil karşısında, eyleme uyan ceza teklif edilir),
– Disiplin Yönünden: (EÖDT ne göre işlenen fiille ilgili ceza teklif edilir),
– İdari Yönden: (Gerekli görüldüğü takdirde, branş ve yer değişikliği teklif edilir),
– Mali Yönden: (Gerekli görüldüğü takdirde, tazminat teklifi yapılır. )

Soruşturmacı, suçun ne olduğunu belirler, bu konuda delilleri toplar ve hazırlayacağı raporun sonunda, hakkında soruşturma yapılan görevli ile ilgili görüşünü belirterek, soruşturma dosyasını, soruşturma emrini veren makama teslim eder. İlgili makam, soruşturmacıların tanzim ettiği soruşturma raporu veya fezlekeye bağlı tahkikat evrakını inceleyerek,
• Disiplin kuruluna sevk,
• Re’sen ceza takdiri,
• İşlemden kaldırma, kararlarından birini verebilir. Bunların herhangi birinin uygulanması olayın somutluluğunun ispatlanmasına dayanır.

9. Disiplin Soruşturmalarında Memurların Savunma Hakları
Kamu görevlisine isnat edilen hususların gerçek bir şekilde aydınlatılması için soruşturma açılması zorunludur. Her halükarda kamu görevlisinin isnat ve iddiadan haberinin olması ve usulüne uygun bir şekilde savunmasının alınması gerekmektedir.
Hakkında soruşturma yapılan memurun aşağıda sayılan hakları vardır.
– isnat edilen disipline aykırı fiil anlatılır,
– Şüpheden kurtulabilmesi için lehine olan delilleri toplayabileceği hatırlatılır,
– Alınan ifadeler hakkında soruşturma yapılan memurun özgür iradesine dayanmalıdır,
– Soruşturma dosyasındaki belgelerden örnek alma,
-Yüksek disiplin kurulunda bizzat yada özel avukatı aracılığı ile savunma yapma,
-Tanık ve bilirkişi dinletme hakları vardır. Bu hakların ilgili memura soruşturma sırasında hatırlatılması gerekir.

10. Soruşturma Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
– Soruşturma emri bir ihbara ve şikayete dayanılarak verilmiş ise, önce ihbar mektubunu gönderenin adı, soyadı ve adresinin doğru olup olmadığı ile imzanın ilgiliye ait olup olmadığı araştırılır. Şikayetçiden dilekçe ve altındaki imzanın kendisine ait olup olmadığı tespit edilir,
– Soruşturma emri kapsamındaki kişilerin işledikleri iddia edilen konular ayrı ayrı maddeler halinde belirlenir ve bunlarla ilgili deliller istenir, sorulur, araştırılır.
– Soruşturulması istenen iddialarla ilgili başkaca işlem ve ne ür işlemler olduğu araştırılmalıdır,
– Soruşturmaların iddia ve ihbarlara paralel olarak madde madde yapılması ve her maddeye ait delillerin fezleke, soruşturma veya ön inceleme raporlarında ayrı ayrı tahlil ve tartışılması gerekir,
– Darp, müessir fiil ve yaralama suçlarında mağdurun kesin doktor raporunun temin edilmesi gerekir. Ayrıca, bu ve benzeri olaylarda adli tahkikat evrakı ile alkol raporlarının ilgili birimlerden alınarak soruşturma dosyasına konulması gerekir,
– Adli yönden yargılanması devam eden suçlarla ilgili disiplin soruşturmalarında savcılık tarafından hazırlanan iddianame veya verilmiş mahkeme kararı ya da yargılama devam ediyorsa duruşma tensip zabıtları alınarak soruşturma dosyasına konulur,
II. DELİL VE DELİLLENDİRME
1. İdari Soruşturma Ve Delillendirme
Özellikle incelemede şüpheyi haklı kılacak yeterlikte ve kuvvette delil, iz, eser ve emarenin elde edilmemesi ölçütünün kullanıldığına, yeterli kuvvette makul şüphe bulunduğu anlaşılacak olursa soruşturmanın açılması geçilmelidir. Yine soruşturma aşamasında bunların somut bir şekilde ispatlanması gereklidir. Özellikle iddiaların gerçekliğe, bulguların delil niteliğine kavuşması ve aralarında ilişkinin kurulması gereklidir.
Olaylar ile deliller arasında ilişki kurulmaksızın, sadece olaylara ve sadece delillere yer verilerek takdir kullanmak veya kurullara bırakmak idari davaların mahkemelerden bozulmasına neden olmaktadır. Deliller ise bütün ve sistematik içerisinde tartışılıp değerlendirilebilmesi, olayın işlevlerinin ortaya çıkarılabilmesi gereklidir.
2. Delillerin Ortaya Konulması
CMK’da soruşturmada (idari, adli) delillerin ortaya konulması, reddi, delillerin tartışılması, takdir yetkisi, delil ve olayın geç bildirilmesi gibi hususlar düzenlenmiştir CMK m. 216, 217).İlgilinin ifadesinin alınmasının ardından sıra delillerin ortaya konulmasına gelir. Bilindiği üzere delil, bir ispat aracıdır. Ve ispata yarayacak şekilde kullanılmalıdır.Mütalaların, kanaat ve neticelerin delillere dayanak teşkil ederek verilmesi ilkesi benimsenmelidir.
Beyan delili, yazılı delil, maddi delil konusuna göre ispatlanmalıdır. Delilin gerekçesinin de belirtilmesi yerinde olur. Çünkü ortaya konuş sebebi açıklanmayan bir delilin ortaya konulmasının anlamı olmaya bilir. Delilin dikkate alınması için olayı temsil etmesi ve akla, maddî gerçeğe, hukuka uygun olması gerekir.
3. Suçun Delille İspatı Ve Deliller
İdari soruşturmada delillerin takdirindeki serbestlik ilkesi keyfîliğe meydan verecektir. Müfettişlerin hukukcu olmadıklarından dolayı kurulacak hükümde hangi kanıtlara neden itibar edildiği, hangilerinin ne sebeple geçersiz sayıldığı açıklanmalıdır.
Sanığa yüklenen suç, hukuka uygun olarak elde edilmiş olması şartıyla her türlü delille ispatlanabilir. Aksi sabit oluncaya kadar geçerli bulunan tutanaklar, yeminli beyanları keşif zaptı ile bilirkişinin raporu tüm dosya kapsamında sanığın üzerine atılı suçu işlediği sabit olmasına rağmen yerinde görülmeyen gerekçe ile yazılı şekilde hüküm tesisi bozmayı gerektirmiştir.
Suçu işlediğine dair yeterli delil bulunmayan kişinin cezalandırılamaması “masumluk karinesi” gereğidir.
Kişilere aleyde ve lehte olan deliller soruşturmada kullanılarak gerçeğin ortaya çıkması sağlanır.
4. Müfettişlerin Delil Toplaması
Müfettiş şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla görevlidir. Yine sadece şüphelinin suç işlediğiiddasını güçlendirmek için olduğu kadar, şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür. Masum olduğunun ispatlanmasıda görevidir.
Müfettiş, soruşturma açmayı gerektiren yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilemediğinde kovuşturmaya yer olmadığına karar vermelidir. Zorlamalı kararlar ortaya çıkarmamalıdır. Müfettişler ileri sürülen delillerle bağlı kalmayıp, olaya özgü kendiliğinden delil araştırmalıdır.
5. Suç Analizi
Suç analizi; olayı/suçu/faili, aydınlatmak veya delillendirmek için yapılan faaliyetler bütünüdür. Suç ve suçluyu delillendirmek için teknoloji ve bilim dallarının ilgili bölümleri kullanılır.
Kriminalistik; Suçun veya kabahatin ortaya çıkarılmasında ve tanısında, meydana gelen olaylarda, suç ve suçlunun/suçluların kimliğinin belirlenmesinde bilimsel yöntem ve araçların kullanılmasını, bilimsel yöntemlerle suç olgusunun ispatlanmasını sağlayan bilim dalıdır.
Suç analizinde ve kriminalistikte deliler kullanılır. Özellikle maddi deliller.

Nereye bassa, nereye dokunsa, arkada ne bıraksa, farkında olmasa bile kendisi aleyhine sessiz bir tanıktır. Yalnızca parmak izleri, ayak izleri değil saçları, elbisesinin lifleri, kırdığı bardağın parçaları, kullandığı aletin izi, sıyırdığı boya, bıraktığı ya da üstüne bulaştırdığı kan ve artıklar, bütün bunlar ve dahası.
Aleyhine dilsiz birer tanıktır. Bunlar unutmayan tanıklardır. Heyecan anında aklı karışmayan tanıklardır. İnsan tanıkların varlığı bile onları yok edemez. Bunlar fiziksel delillerdir. Fiziksel delil yanılmaz. Yalan söylemez. Belki yalnızca yanlış yorumlanabilir. Ancak ve ancak insanlar tarafından aranırken, incelenirken, ne olduğu anlaşılmaya çalışılırken yapılan hatalar yüzünden değerlerinden kaybedebilirler. E. Locard 1877
Delillerin sorgusu / çapraz sorgu
İleri sürülen, ortaya konulan seliller, delil özelliklerinde geçen konuları kapsaması gerekir. Yine olayın özelliğine örgüsü, kişi beyanları il örtüşmelidir. Olayla ilgili kişilerin, olayla ilgili ilgili olarak dinlenmesiispat aracı ve savunma aracıdır. Belli bir konuyu içermeyen veya somut delile dayanmayan ifadeler ispata araçı olmayacaktır.

III. DELİL, İSPAT
1. Kavramlar
Suç: Törelere, ahlak ve hukuk kurallarına aykırı davranışlar. İŞ YERİ KURALLARINA AYKIRILIKLAR.
Ceza: Suç işleyen bir kimsenin yaşantısına, özgürlüğüne, mallarına, onuruna karşı yasaların öngördüğü yaptırım. Disiplin cezaları memuriyete özgüdür.
İNSANLAR BU DURUMA DÜŞMEMEK İÇİN SUÇLARINI GİZLER, İNKAR EDERLER.
Olay; kanunlarda açıkça suç olarak belirtilen fiil ve hareketlerin ortaya çıkmasıdır.
Delil; Bir hukuki ihtilafı çözmeye veya suç fiilini ispata yarayan ve ikamesi hukuk tarafından yasaklanmamış her şeye (canlı, cansız, yazılı-sözlü) delil veya ispat vasıtaları denilmektedir.
Delil, meydana gelen bir suçun aydınlatılması ve suç sanıklarının tespitine yarayan her türlü ispat vasıtalarını kapsar. Bunların bir kısmı doğrudan delil, bir kısmı delil kaynağıdır.
Delil kavramı günlük hayatta, bilimde ve hukukta ispat aracı olarak kullanılır. Kelime olarak çok farklı anlamlar delil olarak kullanılmaktadır. Özellikle suç analizinde ve bununla ilgili mevzuatlarda kavram kargaşası yaşanmakta ve zamam zaman aynı/farklı anlamlara gelen kelimeler kullanılmaktadır.Delil, ispat, bulgu, ipucu, işaret, örnek, beden parçası, iz, alamet, damga, eser, emare, maddi gerçek vb . kelimeler aynı anlamda kullanıldığı gibi farklı anlamlarda ifade etmektedir . Delil; insanı aradığı gerçeğe ulaştırabilecek her şey.
Olay yerindeki deliller; hazırlık soruşturmasında suçun ve suçlunun tespit edilip yakalanmasını, mahkeme aşamasında bu verilerle aydınlatılmasını, masumların aklanmasını ve suçluların ceza almasını sağlamak için önemlidir. Suç konusu olan olayın mahiyetini açıklar. Suçun kimler tarafından, nerede, ne zaman, ne amaçla, ne ile, nasıl ve kime karşı işlendiği sorularının cevaplarının bulunmasında yardımcı olur. Sonuç ve zararlarının ne olduğunu açıkça gösteren, mantıksal ilişki kurup fail-mağdur-mekan ilişkisini ispatlamaya yarayan vasıtalardır.
Bulgu; henüz kesinlik kazanmamış maddi(fiziksel) olgulardır. Olay yerinden elde edilen, işlenmemiş maddi deliller aslında bulgudur. İşlenip olayla ilgisi sağlanınca delildir.
İz; temas sonucu oluşan her türlü kalıntıya denir. Her temas bir iz bırakır. Temas sonucu nesnelerin üzerinde çökerti, leke, sıyrık gibi izler oluşur. Nesnelerin, eşyaların özelliğine/sertliğine, temasa göre izler oluşur.
Örnek/beden parçası; daha ziyade vücuttan alınan, kopan, akan bulgular için kullanılmaktadır.
Leke; temas, transfer gibi durumlarda olay yerlerinde ve ilgili kişiler üzerinde kirlerin(lekelerin) oluşmasıdır. Şüphelinin üzerindeki veya bıçağın üzerindeki lekenin(kirin) uyuşturucu madde olması veya öldürülen kişinin kanının olması ihtimali(veya ispatlanması).
Eser; az miktarda bulunması, görülmemesi, temizlenip silinmeye çalışıldığı halde elde edilmesi. Eser miktarda; Belli belirsiz miktarda, çok az ölçüde(iz, işaret, im).
İpucu/işaret; herhangi bir konuda elde edilen izler, emareler ve işaretler. Delil olabilecek veya delile götürebilecek bilgi-bulgular. Aranan gerçeğe ulaştırabilecek iz, emare.
Emâre; bir olayı ispata yarayan, ancak tek başına delil olma özelliği bulunmayan belirtiler/bulgular/tespitler(tecavüz-koku benzer-evde arama sonucu suçta kullanılan maske ve bıçağın bulunması olayında kokunun emâre olması).
Belirti; bir olayın veya durumun anlaşılmasına yardım eden şey, alamet, nişan, nişane, işaret, belirti, iz, alamet, damga, ipucu.
Maddi delil; İşlenen suçun yeniden canlandırılmasına, failin kimliğinin ve fail-mağdur-olay yeri arasındaki ilişkinin tespitine yarayacak, laboratuarlarda işlem gördükten sonra soruşturma sırasında ya da mahkemede delil olarak kullanılabilecek, maddi (fiziki) bir yapıya sahip, dokunulabilen, canlı veya cansız herhangi bir nesne ya da ize maddi delil (maddi gerçek) denir.
Bu tanımlar çok zaman aynı anlamda kullanılmakta aynı şeyleri ifade etmektedir.
2. Delillerin Faydaları
-Delil, suçun işlenip işlenmediğini araştırmakta faydalanılan araçlardır.
-Şüphe delile dayanır. Delil olmadan şüpheden söz edilemez.
-İddia edilen suçu oluşturan olaylar mevcut delillerle ilişkilendirilerek ispatlanır.
-Deliller, muhakemeye katılan kişilerin bir olayı daha sonra yeniden yaşamalarına, olayın ortaya konulmasına yarayan araçlardır.
-Her türlü suçun aydınlatılmasında maddi deliller önemlidir. Suçun analizi yapılır.
– Gerçekten bir suçun meydana gelip gelmediğini belirleme
– Suç işleyen kişi/kişilerin kimliğini tespit etmek, gerçek suçlunun tespitini
– Suçta failin/mağdurun/müştekinin kim olduğunu tespit etmek
– Suçun işleniş tarzını, kullanılan aleti belirler
– Masum kişilerin aklanmasını, ceza almamasını sağlar
– Toplum vicdanının rahatlamasını sağlar
– Suçun ispatlanmasını ve aydınlatılmasını sağlar
– Gerçeğin ortaya çıkmasını
– Mağdurun/sanığın ifadesini doğrulayabilir
– Şüphelinin suçunu kabullenmesini ve itiraflarını sağlayar.
– Görgü tanıklarının beyanlarını test eder, onların güvenilirliğini ölçer.
– Suça katılanları suçtaki kusurluluk derecelerini tespit eder.

4. Delillerin Değişkenliklerine Göre Sınıflandırılması
Her temas bir iz bırakır, etki tepki prensibi gereğince olay yerlerinde delillerin her zaman bulunması gerekir.
a. Hareket kabiliyetlerine göre; Sabit delil; Seyyar delil;
b. Elde edilişlerine göre; Pozitif deliller, Negatif deliller;
c. İfade ettikleri anlama göre; Kesin delil, Şüpheli delil;
d. Devam sürelerine göre; Kalıcı (daimi) delil, Geçici (bozulabilen) delil;

5. Olaylarda kullanılan Maddi Delil Çeşitleri
– Biyolojik deliller
– Kimyasal deliller
– İz delilleri:bireysel (insan), araç, alet, ayakkabı izleri.
Makro izler; çıplak gözle görülebilen izlerdir.
Mikro izler; ortamda bulunuşu (boyutu) dolayısıyla artık çıplak gözle görülemeyen izlerdir Bunlar mikroskop veya farklı dalga boyunda ışıklar ile görülebilir.
Gizil izler; mevcut olan, ancak yalnız yardımcı maddelerle görülebilir hale getirilebilen izlerdir (kimyasal, fizikokimyasal).
– Fiziksel deliller
– Parça delilleri
– Görüntü – fotoğraf – ses – eşkal delilleri
– Bilişim (DATA– iletişim – dijital) delilleri
– Belge delilleri:özellikle idari soruşturma belgeler üzerinden yürütülür.
Belge, doküman incelemeleri; el yazısı, imza, makine (daktilo, prıntır, fotokopi), baskı incelemeleri, kaşe, mühür ve izi incelemeleri, tahrifat incelemeleri, kağıt-kalem incelemeleri. Kağıt, yazı, baskı, mühür, imza vb. fiziksel, kimyasal, grafoloji yönlerinden incelenmesi / karşılaştırılması
Belge-vesika delilleri; yazılı nitelikte olanlar, şekil tespit eden belgeler (planlar, krokiler, resimler), ses ve görüntü içerenler (teyp, video, kamera), adli tabip raporları, bilirkişi raporları. Bu deliller maddi deliller olarak olarak kabul edilir.
Beyan delilleri; kişi (tanık, sanık, müşteki, mağdur, davacı) beyan ve ifadeleri. Bunlar tutanak, rapor vb. haline getirildiği zaman belge delili olarak bakılır.,

6. Delillerin Özellikleri
• Toplanan deliller kanuna aykırı olmamalıdır . Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez(AY. 1982/38).
• Deliller akıl mantık kurallarıyla bağdaşmalı, gerçekçi olmalıdır.
• Çözümü gereken olayı temsil edici olmalıdır.
• Deliller ortaya konulup tartışılmalı, müşterek olmalıdır.
Bu özelliklere uyan HER ŞEY DELİLDİR.
7. Delillerin Tespit Edilmesi
Nelerin delil olabileceği, nerelerde bulunacağı, bunların hangi işlemlerden sonra kullanılabileceği ve nerelerden isteneceğinin bilinmesi gerekir. Müfettişler bu konuda ortaya konulan delillerin güvenirliğini sorgulamalı ve test etmelidir.
8. Tespit Edilen Delillerin Korunması
Müfettişler tespit ettikleri, elde ettikleri delillerin korunmasını sağlamalıdır. Özellikle incelme yapılması için farklı yerlerde değerlendirilmesi gereken belgeler, bulguların koruma tüm aşamalarda sağlanmalıdır.
İlgililerden başkasının herhangi bir sebeple bu yerlere girmelerine veya dolapları açmalarına müsaade edilmez. Delillerin çeşitleri konusunda anlatılan özelliklerine göre; kimyasal, biyolojik, fiziksel, dijital, parça, iz, görüntü deliller ve taşıdıkları mahiyetlere göre muhafaza edilmesi gerekir.
9. Delillerin Belgelenmesi
Özellikle korumak için belgelenmsi önemlidir. Suç soruşturmasının en önemli unsurlarından biri de delillerin orjinal durumunun tespitidir. Fail, mağdur, tanık ifadelerinin desteklenmesi ve olayla ilgili daha sonraki safhalarda akla gelebilecek soru işaretlerinin giderilebilmesi amacıyla ilgili kayıtların tekrar incelenmesi gerekmektedir.
9.1. Delillerin Belgelenmesi /Tespit Metotları
Delillerin tespiti tespiti amacıyla video-kamera, fotoğraf, kroki-plan ve tutanak olmak üzere dört ayrı metot kullanılmaktadır. Bu tespit metotlarının her birinin soruşturma açısından büyük önemi vardır ve birbirlerini destekleyici niteliktedirler.
– Video-Kamera ile Tespiti: Deliller video-kamera ve fotoğraf ile orijinal haliyle çekimleri yapılır.
– Fotoğraf ile Tespiti: Deliller gözden kaçabilecek bir çok ayrıntı soruşturmanın ilerleyen safhalarında önem kazanabilir. Bu açıdan orijinal haliyle fotoğraflarının çekilmesi gerekmektedir. tahkikatı yürüten kişilerin unutma, karıştırma ve hata riskini ortadan kaldıran, somut, kalıcı ve objektif bir dokümandır.
– Tutanakla Tespiti: Deliller tutanak ile tespitidir. tutanak; devlet otoritesini kanunlar çerçevesi içinde yürütmeye memur bulunanlar tarafından tutulan resmi tespit belgesi olarak tanımlanmaktadır. Tutanaklar kanun tarafından delil niteliği taşımaktadır ve aksi sabit oluncaya kadar geçerli vesikalar olarak değerlendirilmiştir.
– Kroki ve plan:

10. Delillerin Toplanması
İdari soruşturmada ilgili delillerin toplanması öncelikle müfettişlerden beklenir. Kurum ve kişilerden istenerek deliller hem test edilir hem de toplanır. Özellikle belge delilleri.
Özel uzmanlık isteyen delillerin toplanmasında uzman birimlerden yardım istenir.
12. Delillerin Ambalajlanması
Elde edilen maddi delillerden bilimsel yöntemlerle inceleme ve değerlendirmeleri gerekli görülenlerin ilgili yerlerde incelenmesi aşamasına kadar bozulmaması, kırılmaması vb. için.

13. Delil Teslim Prosedürleri
Elde edilme aşamasında veya inceleme aşamasında teslim-tesellüm prosedürü uygulanmalıdır.
14. Delil İncelemesi Talebinde Bulunma
Müfettişler incelemeye esas olan bulguları ve belgeleri inceletme yetkisine sahiptirler. Elde edilen delillerin incelemesi için yapılan talepler belirtilmelidir.
– Olayla ilgisi bulunan ve daha önce vuku bulmuş olayların cerayim numarası, olayla ilgili olarak daha önceden gönderilen deliller.
– Laboratuvar incelemeleri ile ilgili olması nedeniyle, olayla alakalı temel noktaların ve olayın tabiatının tanımlanması.
15. Elde edilen Delillerin soruşturmada Kullanılması
IV. İDARİ SORUŞTURMADA DELİL VE DELİLLENDİRME
İdari soruşturmanın amacı işlenmiş olan eylemle ilgili gerçeğin ortaya çıkarılması ve yasal dayanaklar ile ortaya konulması ilkesine dayanmaktadır. Bu nedenle işlenmiş olan fiille ilgili olmak üzere suçun sabit olması için delil elde edilmesi gerekir. Çünkü deliller ile suçu isptlayan yagane araçtır. Ancak bazı durumlardadelillerin suçlu, şüpheli gösterdiği masum insanlar oluşmaktadır. Delillerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Hukuk sistemimizde soruşturmanın başlaması, davanın açılması, nihai kararların verilmesi, yargı denetiminin yapılması eldeki/dosyadaki deliller ışığında verilmektedir. Bu nedenle idari işlemlerde kararların isabeti açısından delillerin güvenilirliğinin büyük önemi vardır.
İdari soruşturmaya konu olan fiilin muhakkik yada müfettiş tarafından çok yönlü olarak araştırılıp delillendirilmesi gerekir. Bu esnada teknolojik imkanlardan, doktor, ekspertiz raporlarından yararlanılmalıdır. Sadece ifadeler üzerinden yapılan delillendirme sağlıklı sonuçlar vermemektedir.
İdari soruşturmalardaki deliller genel de kişisel bir özellik gösterirler. Çünkü fiil kişiye özgüdür. Bu yüzden delillerdeki şahsilik ilkesi göz ardı edilmemelidir. Bu deliler aynı zamanda maddi olabileceği gibi soyutta olabilir. Kişinin mesleği ile ilişkili olduğu içinde arada hassas bir denge barındırabilir. Bu haliyle idari soruşturmalarda deliler fiilin gerçekleştirilme şekliyle somut olarak ya da soyut şekilde kendine has özellikler gösterebilirler.
. SGK SORUŞTURMADA DELİL VE DELİLLENDİRME
Sosyal Güvenlik Kurumu Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nın görevleri 16.5.2006 tarih 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunun 17 inci maddesinde, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı;
– Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, Başkan adına aşağıdaki rehberlik ve teftiş görevlerini yapar:
a) Sosyal güvenliğe ilişkin hükümlerin uygulanmasını; usûlsüzlükleri önleyici, eğitici ve rehberlik yaklaşımını ön plâna çıkaran bir anlayışla denetlemek.
b) Kayıtdışı istihdamı önlemek, sosyal sigorta suiistimalleri ile mücadele etmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı denetimleri yürütmek ve bu konularda alınması gerekli tedbirleri önermek.
ç) Görevleriyle ilgili her türlü kayıt ve belgeleri incelemek, ilgililerden bilgi istemek ve toplamak.
f) Kurumun merkez ve taşra teşkilâtı ile personelinin idarî, malî ve hukukî işlemleri hakkında teftiş, inceleme ve soruşturma yapmak, sosyal güvenlik mevzuatının verdiği yetkiye dayanılarak Kurumla sözleşme yapmış gerçek ve tüzel kişiler hakkında ise inceleme ve soruşturma yapmak.
1. Personel İle İlgili İncelemeler
Personel hakkında şikayetler, ihbarlar, bildirimler.
ÖRNEK DOSYA
2. İş Yerleri Ve İşveren İlgili İncelemeler
Mevzuatlara, sağlık şartlarına, uygunluğu, iş yeri standartları
3. İş Yerleri Ve İşçiler İlgili İncelemeler
İş kazaları
4. İncelemelerde Genel Olarak Dikkat Edimesi Gerekneler
Olay yerinde
Dosya üzerinden
Belgelerin incelenmesi
5. Belgeler
Daha çok belge üzerinden incelemelerde belgelere dikkatedilmesi gerekneler
Düzenlenen belgeler daha sonra inkar edilir dikkat
Belgeler sorumlularınca imzalannası ve dikkat edilmesi gerekenler.
Belgelerde orijinal, suret, tasdik vb.

İDARİ İŞLEMLERDE DELİLLENDİRME
TÜKETİCİ MAHKEMELERİ
DİSİPLİN

Örnek olay 1: 1 Mayıs 2008 İstanbul’daki 1 Mayıs olaylarında ‘muhabir Ali Deniz Us’un kolunun copla kırılması olayında’ orantısız güç kullanımı ve kullananların tespiti için EGM müfettişleri araştırması neticesi MOBESE ve televizyon kameralarının kayıtlarının incelenmesi ile olaya müdahale eden polislerin görüntüsü detaylı incelenmesi sonucu eşkallar belirlendi. Polis fotoğrafları ve teşhis işlemi ile iki polis eşlemesi yapıldı.
Örnek olay 2: 2001 yılında Ankara Başkent Öğretmen Evinde bir salonda yangın çıktı. İtfaiye müdahale etti ve kısa sürede söndürüldü. Polis ve itfaiye raporunda yangın sebebinin ‘elektrik kontağından çıktığı’ rapor edildi. Olayı idari yönden soruşturan müfettiş sorgulama ve iş yeri bilgilerinden A’yı olayın şüphelisi olarak algılar. İfadesinde ‘… işten çıkrtıldığı için, intikam amacı ile… ziyarete geldiği esnada koltuğa sprey çıkıp, siğara izmaritini kılıf arasına koyarak yangının çıkmasını…’ sağladığını itiraf eder.
Örnek olay 3: 2004 yılında Ankara Hastanesi? depoda yangın çıkar. Depoda bulunan tüm malzemeler yanar. Olay kaza gibi görünür (KAZA, KUNDAKLAMA).
Adli Yönden
İdari Yönden; müfettiş olarak atandınız NE yapardınız?

Kaynakça
1. BAL, Ramazan, (2008), Soruşturma Ve Yazışma Kuralları, Ankara: Adalet
2. Durmuş, A. Alper, (2009), Memur Disiplin Hukuku, Ankara: Adalet yayınevi
3. Genç, Turan, (1990), Kamu Yönetiminde Disiplin, TİD, yıl:62 sayı:389
4. Kaygısız, Mustafa, (2009), Adli Bilimler Suç Analizi, Ankara: Adalet yayınevi
5. Kaygısız, Mustafa, (1998), Hukuk Sistemimizde Olay Yeri-Delil-Bilirkişilik, Ankara: Ümit Yayıncılık
6. ÖZTÜRK, Bahri: Ceza Muhakemesi Hukuku. ANK. 2000. s. 704
7. KUNTER-YENİSEY: Ceza Muhakemesi Hukuku: İST. 2000. s. 735, 736
8. Kaygısız, Mustafa, (20109), Suç Yeri Ve Delil GüvenliğiAnkara: Adalet yayınevi

9. 3201 Sayılı ETK
10. 4483 Sayılı MKGYHK
11. 4652 Sayılı Kanun
12. 5271 Sayılı CMK
13. 657 Sayılı DMK
14. Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelik

Yazan : Mustafa KAYGISIZ

Diğer Alanlarda Verdiğimiz Hizmetler İçin

Görüntü, Video ve Ses İnceleme

Yazı, İmza İnceleme ve Evrakta Sahtecilik İnceleme

Bilişim Suçları İnceleme

Trafik Kazası İncelemesi

Bu alanlarda bilirkişi, kriminal inceleme, uzman görüşü hizmeti verilmektedir.

Bilirkisiraporlari.com da yayınlamakta olan her makale kurucu bilirkişilerimiz tarafından yazılmış olup yayınlanmış eserlerden oluşmaktır. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası kapsamında korunmaktadır. İzinsiz kopyalanması yasaktır.