Yangın Sonrası Olay Yerinin Kriminal Olarak İncelenmesi

Yangın suçunun soruşturulmasında olay yeri incelemesinin önemi büyüktür. Çünkü kasıtlı yangınlar planlanarak yapılmakta, bunun yanında yangın kendini ve delilleri oluşturan bir çok nesneyi de yok etmektedir. Böyle olunca olay yerinde çok zaman normal şartlarda incelemede bulgulara ulaşmak zorlaşır. Örneğin kullanılan hızlandırıcı ve kabı yangınla birlikte yok olmakta. Ancak usulünce incelemede hızlandırıcının izini veya yanan bidonunun(plastik) enkazını tespit etmek mümkün olabilmektedir.

Ülkemizdeki yangın olaylarındaki şaibeler insanımızın hukuk düzenimize(ceza adalet sistemimize) bakışlarını bulanıklaştırmaktadır. Özellikle yangın olayları ve yerleri şaibeleri haklı çıkaracak bir durum sergilemekte. Ankara Sayıştay yangının ülkede yolsuzluklarla mücadele edildiği bir dönemde çıkması ve buralardaki belgelerin yanması. İstanbul’da okulun yanması ve adli idari olarak hiçbir sorumlunun tespit edilmeyişi akılları karıştırmakta. Bu olumsuzlukları engelleyecek sistemi oluşturabilecek kurumlarımız bulunmaktadır. Suçların aydınlatılması ve tespitindeki temel dayanaklardan biri de olay yeri incelemesidir. Özellikle yangın olaylarında ilgisiz uzman ve bilirkişiler sonucu olumsuz etkilemektedir. Olay yeri inceleme, incelemenin tamamen konunun uzmanlarınca, belirli kurallar ve sistematik içerisinde yapılmalıdır.

Yangın olay yerinde diğer olay yeri inceleme, gözlemleme, araştırma yöntemleri uygulamalarına ilaveten, yangın olay yerine özgü inceleme, araştırma ve soruşturma yapılır. Yangın olaylarında müdahalenin olay yerini bozucu etkisi olması ve incelenecek alanın bundan olumsuz etkilenmesi çalışmayı zorlaştırmaktadır.

Yangın olay yeri incelemesinde(patlama, yangın,) genelde dışarıdan içeriye doğru inceleme yöntemi uygulanır. Geniş, yakın, merkez alan ve özellikle dış alan hemen incelenmelidir; bu alan bozulmaya açıktır. olay yerinin konumuna göre olay yeri inceleme yöntemi kullanılır.

4.1. Olay Yeri İncelemeleri

Olay yeri inceleme uzmanları olay yeri hakkında incelemeye başlamadan önce genel bilgileri ilgililerden almalıdır. Bu bilgiler;

·       Müdahale ekibinin(itfaiye, kolluk, sağlık, arıza, kurtarma) giriş ve müdahale tekniği hakkında bilgi alınır; kapı, pencere, çatı vb durumu.

·       Yangın yerinin yapı, kullanım ve müdahale-söndürme sistemleri hakkında bilgiler elde edilmeli. Yangın başlangıç ve anında, müdahale, koruma ve inceleme aşamalarında durumlar incelenmeli(otomatik sistemler vb.)

·       Uygulanan söndürme tekniği ve kullanılan söndürme malzemesi hakkında bilgi alınır.

·       Yangın, patlama sonucu etrafa yayılmış araç, bina, ağaç vb. üzerinde nesneler toplanmalıdır.

·       Genel olarak yangınlar kapalı alanlarda çıkmakta, bu alanlarda bulunan eşya ve malzemelerin durumu incelenmeli; bunlar toplanmış, dağıtılmış, eksilmiş, içerikleri değiştirilmiş olabilir. Boş veya boşaltılmış yerler, elektronik ve kıymetli eşyaların durumu gözlenmeli.

·       Isıtıcı, yanıcı malzemelerin durumu incelenmeli; kapakları açık-kapalı, yanmaya maruz kalıp kalmadıkları, elektrik bağlantısı, yanıcı vb malzeme ile irtibatları vb. incelenmeli.

·       Yangın öncesi duvarlardan tablo, resim, pano vb alınıp alınmadığı yangın sonrası tablo-pano vb. oluşturacağı izlerden tespit edilir.

·       Duvar sıvası, boyası, kağıdı veya halıflesk üzerinde anormal soyulma ve çukurlaşmaların bulunup bulunmadığı tespit edilmeli.

Başlangıç noktasının tespiti;

Ateşin yukarı doğru hareket etme meyli duvar üzerinde yanma ve kararma izleri oluşturur. Bu görüntü genellikle ‘V’nin en alt noktası yangın başlangıç noktasını gösterir. Bazı durumlarda ‘L’ olarak karşımıza çıkar. Bu daha çok yayılmaya fırsat bulamadan söndürülmüş bir ateşin göstergesidir. Olay yerinde bu konu detaylı araştırılmalıdır. Bulunan bu noktalar yangının asıl başlama ve birkaç yerden başlamış olacağını belirlemelerde kullanılır (Eken s. 35).

·       Yangın yerlerinde başlangıç noktası genelde zemine yakın yerdedir ve kömürleşme kararmanın en yoğun olduğu noktadır. Olay yerinin zemin bulguları iyi incelenmelidir.

·       Olay yerinde yanan kısımlar en ince detaylara kadar incelenmeli. Yanmanın karakteristiğine göre başlangıç noktası tespit edilir. Yanan yerin boyutu vb.

·       Binanın tavan kirişlerine dikkat edilmeli, ateş yayılma esnasında yanık izleri oluşur. Bu izler yanığın başlama noktasının uzağından ateşin başlama noktasına doğru kıvrılır.

·       Tavanda en çok zarar gören, yıkılan, çöken bölge tespiti; muhtemel bu bölge yangın başlangıç bölgesinin karşılığı olmalıdır. Çünkü; başlangıç noktasında ateş genelde en yüksek ısıya sahiptir ve alev bu aşamada hemen yükselir. Bu alev tavanda iz ve yıkıntıyı oluşturur.

·       Olay yerinde bulunacak bazı eşyalar özelilikle cam malzemeler (ampul, şişe, kavanoz) yangın başlangıç noktası tespitinde yardımcı olur. Bu malzemeler 1200 C’de erimeye başlarlar, bu ısı yüksek olduğu için başlangıç noktasına işaret eder. Bu eşyaların şekli bozulmuş, bombeleşmiş olarak bulunması önemlidir. Pencere camlarının erime ve sıvılaşmasına bakılmalı (1600 C sıvılaşmaya başlar.) camlar ısıya basınca karşı parçalanmaları etrafa yayılmaları bu bölgeye yakın yerlerin başlangıç noktası olabileceğini akla getirir (Temel Kimya s. 147, 431) Cam ve cam malzemeler olay yerinde ısıya dayanıklı ve yok olmayıp hal(şekil) değiştirdiği için olayla ilgili çok önemli bilgiler verir. Bu tür malzemelerin iyi incelenmesi gerekir.

·       Cam üzerindeki is: Cam ve cam malzeme üzerindeki ise el sürüldüğünde is kolay silinmiyor, isin yüzeye yapışması sağlanmış ise bu, yoğun ve yavaş yavaş yanma sonucu oluşmuş bir ısıyı gösterir. Camda ısının etkisi ile oluşan kararma az ama is kolay siliniyorsa bu yavaş ama çok dumanlı bir yanmanın işaretidir. İsli bölgelerde oluşan hilal(oval) şeklindeki kırıklıklar camın yanma sırasında çerçevede olduğunu gösterir. Cam üzerinde siyah ve kolay silinebilen is bulunması bir hızlandırıcının varlığını gösterir. Cam üzerinde isin rengi yanan malzemeler hakkında bilgi verir(duman rengi).

·

Pencere, kapı yakınında uzun dikdörtgen vb kırıklar bulunması ve bunlar üzerinde is bulunmuyorsa bu camların yanma sonucu değil harici kırma, patlama vb ile kırıldığı anlaşılmalıdır. Cam üzerinde ısıdan kaynaklanan çatlak ve kırıklar belirli bir düzen içerisinde değildir, şekilsizdir. Küçük parçalara ayrılmış cam kırıkları basınç ve patlama sonucu oluşur. Patlamanın şiddeti arttıkça parçalar küçülür.

·       Cam üzerindeki pek çok küçük nokta kararması(karıncalanma) ve koyu duman izleri camın başlama noktasına yakın olduğunu gösterir. Açık duman izleri camın başlama noktasına uzak olduğunu gösterir.

·       Başlangıç noktasında bulunan eşyalar çok zarar görürken, uzaktaki eşyalar daha az zarar görecektir. Bu nedenle bu alanlardaki eşyaların özellikle yanma derecesi daha düşük ısı gerektiren eşyaların ısıdan etkilenmelerine dikkat edilmelidir.

·       Olay yerinin yangından önceye ait resimleri varsa yangın sonrası ile karşılaştırılmalı. Söndürme işleminden sonra eşyaların orijinal yerine yerleştirme düzenleme işlemi yapılması olay ve eşyaları yangına karşı yanma etkilenme dereceleri hakkında ipucu verir. Olay yeri temizlendikten sonra da bu işlemin yapılması bazı ayrıntıların ortaya çıkmasına yarar. Bu işlem hem inceleme hem soruşturma işlemi için yapılmalıdır.

·       Bazı durumlarda yıkılma ve çökmeler oluşur. Bu durumda enkazı tabaka (kat kat) olarak kaldırarak yanmanın başlangıç noktası oluşturduğu yerlerin bina vb ile bağlantısı sağlanarak başlangıç noktası tespiti yapılır.

·       Zemin incelenmesi; zeminde oluşan çökme, çukur ve yangın artıkları başlangıç noktasında hızlandırıcının bulunabileceğini gösterebilir

·       Mekanın ve bulunan nesnelerin ısıya bağlı olarak erime ve şekillerin değişimi, maddelerin ısıya dayanakları önemlidir. Nesnelerin ısı ve yük binmesine bağlı olarak şekil değişiklikleri incelenmeli. Sıva üzerindeki izler(is), sıvada oluşan çatlamalar vb.

·       Bir çok yangın olayının faili meçhul kalmaktansa, fail olsun diye elektrik kontağı, elektrik teçhizatı sebep olarak gösterilmekte, bu yanılgıya düşmemek için, tellerdeki izolasyonun iyi incelenmesi gerekir. Yanmanın elektrik voltajından mı, yoksa dışarıdaki ısıdan dolayı mı, meydana geldiği tespit edilmelidir. Elektrik telinden yüksek voltaj geçmesi esnasında tel ısınır ve izolasyon içten dışa doğru yanar, kömürleşme içten tel ile temas ettiği yerde olur. Yüksek ısıdan yanma olmuş ise telin izolasyonu dıştan yanmaya başlar ve izolasyon maddesi tele yapışık olur. Ayrıca elektrik telinden yüksek voltaj geçmesi sonucu yandıysa tel kolay kırılgan olur. Dış ısıdan yanmış ise kırılgan olmaz.

·       Yangın yerinde başlatıcı analizi iççin uzmanların olay yerine hiç zaman yitirmeden (en geç iki saat içerisinde) ulaşmaları gereklidir. Bu çok uçucu olan hızlandırıcıların ortamdaki ısı nedeniyle buharlaşmadan saptanmaları açısından da oldukça önemlidir.

·       Olay yerinde elde edilen deliller araştırılmak üzere laboratuara gönderilir. Yangın olaylarında itfaiyenin raporu da önemlidir, göz önünde bulundurulması gerekir. Her delil özelliğine göre incelenerek sonuca gidilir. Yanmamış bastırıcı(sıvı gaz) kalıntılar önce laboratuarda distilasyon ile ekstrakt hale getirilir, kapiler kolonlu gaz kromatografi cihazı ile analiz edilerek, standart numunelerle karıştırılarak kullanılan maddeler tespit edilir. Diğer delil ve tanıklarla olay aydınlatılmaya çalışılır.

4.2. Yangının Çıkış Sebebinin Araştırılması

Kasten çıkarılma emareleri, bulguları: Bu bulgular olay yerinde elde dilişlerine ve tespit edilişlerine göre pozitif ve negatif deliller olarak sınıflandırılır.

Pozitif Bulgular ve Tespit Edilmesi: Olay yerinde bulunan ve olayı aydınlatmaya yarayan delillerdir. Yangının kundaklamaya(kasten) bağlı olarak geliştiğini gösteren bulgulardır. Bu bulgular; fiziksel, gözlem, laboratuar(fiziksel, kimyasal) yöntemlerle tespit edilmeli, soruşturma bilgileri ile desteklenmelidir.

·       Yangının birkaç noktadan başladığının kanıtlanması başka bir bulgu olmasa da kasıt olabileceği düşündürmelidir.

·       Olay yerinde yangından önce bulundurulmayan hızlandırıcı tespit dilmesi için yapılan çalışmada olay anında bulunmazsa 24 saat sonra hidrokarbon detektörü ile tekrar ölçüm yapılmalıdır. Nesneler üzerinde ve arasında yoğunlaşan hızlandırıcılar daha sonra buharlaşma sonucu tespit edilebilir.

·       Tavan ve zemin yanıklarının ve genel yanıklara oranı incelenmeli; zeminde yoğun yanıklar ve yayılmış yanıklar hızlandırıcı kullanıldığını işaret eder.

·       Ahşap zemin yanıklarında gözenekler-delikler-çatlaklar, kapı altları boyunca uzanan yanıklar ve eşyaların altından akmış gibi görünen yanık izleri, yanık izlerinin parlak görünüme sahip olması hızlandırıcı kullanıldığının işaretidir.

·       Hızlandırıcı ve ateşi taşımak için kullanılan malzemelerin bulunması(kumaş, gazete, bidon, köz vb.); tutuşturma(ateşleme) düzeneklerinin varlığı; koltuk kılıfına iliştirilmiş yanan sigara, ateşleme düzeneğinden veya taşımada kullanıldığı düşünülen kaplar delil olarak değerlendirilmelidir.

Negatif Bulguların ve Tespit Edilmesi: Soruşturma ve incelemede yangında doğal unsurların bulunamaması ama yangının kasten çıkarıldığı izlenimi veren bulgulardır. Eldeki bu ipuçlarının araştırılması gerekir. Bu bulgular ilgililerce ve taraflarca ispatlanarak pozitif delil haline getirilerek olayı aydınlatabilir. İspatlanmadıkça kesin bir şey söylenemez ama soruşturma polisinin elinde liste bulunur.

·       Yangının belirli bir süre fark edilmesini engelleyen davranışların sergilenmesi(hedefe ulaşmak için) alarm, söndürme sistemlerinin devre dışı bırakılması vb, ilgili kişilerin(çalışanlar, bekçi) olay yerinden ayrılmasının sağlanarak ortam hazırlama vb. durumlar.

·       Değerli-kıymetli-anlamlı eşyaların eksilmesi, var gibi gösterilmesi ama olmaması, yangından önce olay yerinden kaçırılmış eşya ve malzemelerin olması. Canlı hayvan, fotoğraf albümü(evlilik, aile), evlilik cüzdanları vb. eşyaların çıkarılmış olması.

·       Olay yeri ve içerisinde bulunan malzemenin durumu, sigorta-kasko durumu. Bunlarda yerin kullanım durumlarına göre dikkat çeken değişiklikler.

·       İlgili kişilerin bazılarında yangın yanık izleri(üzerinde, eşyasında) bulunması.

4.3.  Bulguların Toplanması

Yangın olay yelerinde, diğer olay yerlerinde bulunabilecek her türlü bulgular elde edilebilir. Bu bulgular mahiyetlerine göre toplanır, paketlenir ve ilgili yerlere gönderilir. Ama yangın olayına ve yerine bağlı bulgular özellikle yanıcı, tutuşturucu ve yanmaya bağlı olan bulguların toplanması özellik ister.

Delil gönderme kurallarına ve mevzuatına uyulur[1]. Paketle ve nakil işlemleri dikkat ister. Yanıcı sıvılar uçucudur ve buharlaşma yoluyla kolaylıkla kaybolabilir. Bulgular metal kutular, cam kavanozlar ya da kilitli naylon torbalar gibi hava sızdırmaz kapların içinde tutulmalıdır. Kaplar ağzına kadar doldurulmamalıdır. Kırılma önlenecek şekilde paketleme yapılmalıdır.

Toplanan, elde edilen bulgular tespit edilmeli (fotoğraf), laboratuara gönderilmesi gerekenler olay yeri ile bağlantısı sağlanarak etiketlenerek tarih, elde eden uzmanların ve ilgililerin ismi yazılmalıdır. İlgili laboratuardan istenen tetkikler açıkça belirtilmelidir.

Yangın yerinde, temizlik sonrası ve ilgili yerlerden bulgu elde edilmesi durumunda bunların nerelerden ve hangi şartlarda elde edildiği kayıt edilmelidir.

Toplanan tüm deliller kapaklı kaplara konur, nereden alındıkları not edilir, dikkatli bir şekilde laboratuara gönderilir. Toplanan delillerin laboratuara gönderilmesi zaman alacaksa serin bir yerde muhafaza edilmesi uygundur.

Yangın tutanağının (raporu) incelemeyi yapan birime faydası olması açısından konmasında faydası vardır.

Fiziksel ve kimyasal bulgular özelliklerine göre ayrı ayrı ambalajlanır. Bunlar; Mumlar, sigaralar, kibrit kutuları, yangının başlama merkezinden kısmen yanmış cisimlerden parçalar, molotof kokteyli, kaynamış kimyasal kütleler ya da kundakçının kullanmış olabileceği elektronik ya da mekanik cihazlar. Ayrıca kumaş ya da kağıt yanma izleri, halı kaplı ya da parke zeminlerdeki yanma izleri ve kişisel mülkün ya da ticari yatırımların alınıp-alınmadığı açısından da araştırma yapılmalıdır [32] [32].

Cam kavanozlar ağzı sıkı kapatılarak, kuru giysiler paketlenerek, metal vb parçalar karışmayacak-dağılmayacak, odun, kağıt, koltuk parçası, cam kırık ve parçaları özelliklerine ve yapılması istenen incelemeye göre paketlenmelidir.

Üzerindeki bulguya göre toplama ve paketleme konusunda hassas olunmalı. Cam kırıklarını incelemek için ayrı, üzerindeki is vb incelenmesi için ayrı paketlemek gerekir. Bu konuda olay yeri inceleme birimleri laboratuar uzmanları ile görüşüp yöntem belirlemeli.

Yanıcı, yakıcı vb madde kokan yağlı olan nesnelerden özellikle yanma derecesi düşük olanlardan, toprak, moloz vb farklı bölgelerden, halı, ahşap elbiseden bir miktar numune alınmalıdır.

Karşılaştırma nesneleri(cam üzerinde is, ahşapta yanma katmanları) bozulmaması, fiziksel yapının değişmemesi için yüzeyleri etkilenmeyecek şekilde toplanmalı ve paketlenmelidir.

Kontrol numuneleri elde edildiği durumda katı, sıvı durumuna ve ortamda bulunma miktarına göre 10 ml(gr) alınmalı, nereden, nasıl alındığı belirtilmelidir.

Taşınabilir şüpheli nesnelerin laboratuara taşınarak incelenmesi sağlanmalıdır(bidon, teneke).

Isıtıcılar, sigortalar, ampuller, kablolar vb nesnelerin tamamı toplanmalı veya olayla ilgili yanmaya maruz kalan kısımları toplanarak incelenmelidir.

Şüphelinin giysileri, arabasından, ayakkabısından alınan artıklar ve vücudundan, eşyalarından alınan svaplar hava almayacak şekilde paketlenerek etiketlenir (Eken s. 38-39-42, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Adli Servisler El Kitabı s.).

Yangın Delillerinin Gönderilmesi

Yangın başlatıcılar, son derece uçucu özellik taşıdıklarından, toplanan deliller hava geçirmez kapalı ambalajlara ayrı ayrı konulup, en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır.

Meydana gelen yangın olaylarında olay yerinden elde edilen ve incelenmek üzere laboratuvarlara gönderilecek artıkların, uygun kaplara konularak gönderilmesi büyük önem arz etmektedir. Artıklarda bulunan yangın başlatıcı ve benzin, mazot, gazyağı gibi hızlandırıcıların uçma tehlikesine karşı bu amaç için üretilmiş yangın artığı gönderme kabı kullanılmalıdır.

Yangın artığı gönderme kabı, iki tarafı kulakçıklı; silindirik boş hazne ve ağzı vidalı kapak sistemi ile aynı seri numarasına sahip iki kelebek mühürden ibarettir. Kapak sistemi içinde bulunan sızdırmazlık contası yangın başlatıcı ve hızlandırıcıların kapalı sistemden uçmasına engel olmaktadır.

Yangının başlangıç noktası olarak tespit edilen bölgeden alınan kül ve diğer yarı yanmış maddeler yangın artıkları gönderme kutularına konulmalıdır.

Olay yerinde bulunan yarı yanmış halı, kilim, elbise, kumaş, koltuk, yatak, sünger ve tahta parçaları vb. gibi bulgular sıvı ve uçucu yangın başlatıcı maddeleri emici özelliğe sahip olduğundan, olabildiğince hızlı bir şekilde ambalajlanarak laboratuvara gönderilmelidir.

Delil laboratuvara gönderilemeyecek kadar büyük ise asetonlu pamuk ile svap alınmalı ve ambalajın ağzı hemen kapatılıp en kısa sürede laboratuvara gönderilmelidir.

Kundaklama olaylarında olay yeri veya şüpheli kişiden elde edilen yanıcı madde olabileceği değerlendirilen sıvılar; dökülme, sızma, alev alma gibi tehlikelere karşı önlem alınarak uygun miktarlarda gönderilmelidir.

Olay yerinde bulunan molotof kokteyli şişesi, teneke kutu, şişe, bidon veya bunlara ait kalıntılar yangın hızlandırıcı madde varlığını destekleyen bulgulardır. Yangın hızlandırıcı bir madde kullanılmışsa (benzin, motorin, gazyağı gibi), içi boş gibi görünse de; konulduğu kapların ağızları sıkıca kapatılarak lâboratuvara gönderilmelidir.

Olay yerinde bulunan cam parçaları ve şişe boyun kısımları ayrıca parmakizi açısından önemli hale gelmektedir.

Olayda yakalanmış bir şüpheli şahıs varsa giysileri hava almayacak şekilde ambalajlanarak laboratuvara gönderilmelidir. Şüpheli şahsın ellerinden svap alınması gerekiyorsa, svap alma işlemi asetonlu pamuk ile yapılmalı ve ambalajın ağzı hemen kapatılıp en kısa sürede laboratuvara gönderilmelidir.

Svap alınması gereken durumlarda asetonlu pamuk yerine flaster bant, atış artığı transfer kiti, biyolojik svap alma çubuğu gibi farklı analiz türlerine uygun svap alma aparatları kullanılmamalıdır. Bu farklı aparatlar kimyasal yapıları gereği analiz cihazının kolon sistemini bozduğu gibi, svap alınan bölgede bulunması muhtemel yanıcı maddeyi de transfer etmeleri mümkün olmamaktadır.

ttps://www.jandarma.tsk.tr/kriminal/turkish_internet/kima/patlayici/bugu.htm.

4.4. Kriminal Laboratuar İncelemeleri

Her yangın ve yangın yeri kendine özgü bir olay ve olay yeridir. Yanma yangın ve kriminal incelemede bir çok bilim dalı ile yakından ilişkilidir. İnceleme-araştırma birimi; itfaiye, polis. Soruşturma birimleri; polis, savcılık. Uzman incelemeleri; kimya, fizik, elektrik, tesisat, inşaat vb. mühendislikleri.

Laboratuarlarda yangın yerinden ve şüphelilerinden elde edilen her türlü bulgu incelenir, tetkik edilir ve karşılaştırılır. Biyolojik, kimyasal, fotoğrafik, iz, alet, parça vb. incelemeler yapılır. Özellikle yanma olayına bağlı olarak elde edilen bulgular üzerinde petrol türevi madde analizleri, olay yeri bulguları ve üzerleri fiziksel-makroskopik incelemeler(cam vb), olay yeri canlandırma(tüm olay ve olay yeri bilgileri elde edildikten sonra olayın canlandırılması, analiz) incelemeleri yapılır.

Bu alanlarda bilirkişi, kriminal inceleme, uzman görüşü hizmeti verilmektedir.

Bilirkisiraporlari.com da yayınlamakta olan her makale kurucu bilirkişilerimizin tarafından yazılmış olup yayınlanmış eserlerden oluşmaktır. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası kapsamında korunmaktadır. İzinsiz kopyalanması yasaktır.