Mirasta Tenkis Davası ve Saklı Pay

Tenkis davası, murisin ölümü ile açılabilen ve miras bırakanın bazı mirasçılar aleyhine işlemlerinin önüne geçilmesi hususunda etkili bir davadır. Miras bırakanın miras üzerinde yapacağı tasarrufun kanuni sınırlar içerisine çekilmesini ve saklı pay sahibi mirasçıların miras hakkına yapılan tecavüzün giderilmesini amaçlar.

Kural olarak miras bırakanın mirasında tasarruf etme hakkına sahiptir. Ancak bunu yaparken saklı pay sahibi mirasçıların miras oranlarını korumalıdır. Örneğin mirasın tamamının bir yardım derneğine bağışlanması halinde eş, çocuklar ve anne baba gibi saklı pay sahibi mirasçıların miras hakkı ellerinden alınır. İşte böyle bir durumda mirastan payını almak isteyenler tenkis davası açacaktır.

Saklı Pay Nedir?

Saklı pay sahibi mirasçı, murisin miras üzerinde yaptığı tasarruflara karşın kendi payları belli oranlarda korunan mirasçılardır. Türk Medeni Kanunu, murisin altsoyu, anne ve babası ile eşini saklı pay sahibi mirasçı olarak kabul etmektedir. 10 Mayıs 2007 gününden sonra kanunda yapılan değişiklikle murisin kardeşleri saklı pay sahibi mirasçılıktan çıkarılmıştır. Ancak bu tarihten önce kişinin ölümü gerçekleşmişse açılacak tenkis davasında kardeşlerin de saklı pay sahibi mirasçı olarak sayılacağı unutulmamalıdır.

Miras bırakan saklı pay sahibi mirasçılarına hakkını verdikten sonra kalan kısım üzerinde dilediği gibi tasarruf edebilecektir. Yani saklı pay mirasçının mirastan alması gereken en az payı göstermektedir. Miras bırakan daha fazlasını vermekte özgürdür.

Miras Hukukunda Saklı Pay Oranları

Saklı pay sahibi mirasçının bu orandaki miras hakkı, murisin tasarrufu gibi eylemler de dahil olmak üzere, hiçbir durumda ortadan kaldırılamaz. Akrabalık ilişkisinden doğan yasal bir haktır. Miras hukukunda bu oran, yasal miras payı üzerinden hesaplanır. Yani muris, vasiyetname yoluyla tüm mirasını bir kişiye bıraktığını belirtmiş olsa dahi, miras paylaşımı saklı pay oranları dikkate alınarak yapılır. Herkesin saklı payı verildikten sonra kalan kısım üzerinde miras bırakan istediği gibi tasarruf edebilir.

Altsoy için saklı pay oranı, yasal miras payının yarısı olarak kabul edilir. Altsoy miras bırakanın çocuklarıdır. Eğer çocuklar ölmüşse torunlar mirasçı olacaktır.
Anne ve baba için saklı pay oranı, yasal miras payının ¼ ‘ü olarak kabul edilir.
Sağ kalan eş için yasal miras payının ¾’ü saklı pay olarak kabul edilir. Bu oran eşin tek başına veya 3.derece mirasçılarla birlikte mirasçı ise uygulanır. 1.zümre ve 2.zümre ile birlikte mirasçı durumundaysa yasal miras payının tamamı saklı pay olarak kabul edilir.

Miras bırakan, mirasından belli oranlarda tasarruf yapabilir. Saklı pay oranları ve murisin tasarruf oranının toplamı terekenin net miktarını karşımıza çıkarır. Yani yukarı belirtilen ve hiçbir durumda ortadan kaldırılamayan saklı pay oranları murisin tasarrufundan etkilenmez. Net tereke miktarı hesaplanırken terekenin aktiflerinden pasifleri çıkarılır. Terekenin aktiflerini mallar, paralar ve alacaklar, pasiflerini ise murisin borçları, muris ile yaşayanların üç aylık geçim giderleri, cenaze masrafı ve terekeyi mühürleme ile defter masrafları oluşturmaktadır.

Tenkis Davası

Türk Medeni Kanunu 560. Maddesi tenkis davası hususunu açıklamaktadır.

Madde 560- Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler. Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, mirasbırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.

Davalı ve Davacı Kim Gösterilmelidir?

Tenkis davası açabilecekler saklı pay sahibi mirasçılardır. Ancak saklı paylı mirasçıların alacaklıları, saklı paylı mirasçılar tenkis davası açmamışsa tenkis davası açma hakkına sahiptir. Buradaki amaç alacaklıların alacaklarını temin etmesini sağlamaktır. Alacaklıların bu davayı açabilmelerindeki şart, alacaklı oldukları saklı pay sahibi mirasçıya dair aciz vesikası bulundurmalarıdır. Bu aciz vesikası yalnızca mirasın açıldığı tarihte ise alacaklılar tenkis davası açma hakkına sahiptir. Böylece mirasçının borcunu ödemekten aciz olduğu belirlenir ve mirastan payını alarak buradan borcun tahsili sağlanır.

Eğer saklı pay sahibi mirasçı iflas etmişse tenkis davasını iflas masası açma hakkına sahiptir. Tenkis davasını açmadan önce iflas masası veya alacaklı, saklı pay sahibi mirasçıya tenkis davasını kendisinin açması için süre tanımalıdır. Alacaklılar ancak kendi alacakları kadar tenkis talep edebilirler. Miras bırakanın saklı pay sahibi mirasçıyı mirasçılıktan çıkarması durumunda alacaklılar, kendi alacakları miktarında saklı payın teminini talep edebilirler.

Saklı pay sahibi mirasçılar davacı olurken, saklı payların tasarruf edildiği kişi ya da kurumlar davalı olacaktır. Miras bırakan mirasçılarından birine tüm mirasını bırakmış olabilir. Bu durumda dava mirasçılar arasında görülecektir.

Madde 562- Mirasbırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı, iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa, iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler. Mirasçılıktan çıkarılanın çıkarma tasarrufuna itiraz etmemesi durumunda da iflâs idaresi veya alacaklılar, aynı koşullarla tenkis davası açabilirler.

Hangi Sürede Açılır?

Tenkis davasının açılma süresi Türk Medeni Kanunu 571. Maddesinde belirtilmiştir.

Madde 571- Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar. Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.

Saklı payı zedelenen mirasçı bunu öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde, her halükarda ise 10 yıl içinde dava açabilir. Mirasın açılmasından 10 yıl geçmesi ile zamanaşımına uğrayacaktır.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Tenkis davasında Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir.

Mirasa İlişkin Hükümler

Tenkis davasında kazandırma durumları ve diğer hususlar Türk Medeni Kanunu aşağıda belirtilen maddelerince anlatılmıştır.

Madde 564- Değerinde azalma meydana gelmeksizin bölünmesine olanak bulunmayan belirli bir mal vasiyeti tenkise tâbi olursa, vasiyet alacaklısı, dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebilir. Tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi hâlde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir. Bu kurallar, sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanır.

3. Sağlararası kazandırmalar

a. Tenkise tâbi kazandırmalar

Madde 565- Aşağıdaki karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tâbidir:

1. Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararasıkazandırmalar,geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,

2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,

3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,

4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.

b. Geri verme borcu

Madde 566- Kendisine tenkise tâbi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyiniyetli ise, sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür; iyiniyetli değilse, iyiniyetli olmayan zilyedin geri verme borcuna ilişkin hükümlere göre sorumlu olur. Miras sözleşmesiyle elde ettiği kazandırma tenkise tâbi tutulan kimse, bu kazandırma için mirasbırakana verdiği karşılığın tenkis oranında geri verilmesini isteyebilir.

4. Hayat sigortalarında

Madde 567- Mirasbırakanın kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü kişi lehine hayat sigortası yaptığı veya böyle bir kişiyi lehdar olarak sonra belirlediği ya da sigortacıya karşı olan istem hakkını sağlararası veya ölüme bağlı tasarrufla karşılıksız olarak üçüncü kişiye devrettiği hâllerde, sigorta alacağının mirasbırakanın ölümü zamanındaki satınalma değeri tenkise tâbi olur.

5. İntifa hakkı veya irat bakımından

Madde 568- Mirasbırakan, tahmin edilen devam sürelerine göre sermayeye çevrilmeleri hâlinde tasarruf edilebilir kısmı aşan intifa hakkı veya irat borcu ile terekesini yükümlü kılarsa, mirasçıları, intifa hakkının veya irat borcunun tenkisini ya da tasarruf edilebilir kısmı vererek bu yükümlülüğün kaldırılmasını isteyebilirler.

6. Artmirasçı bakımından

Madde 569- Mirası artmirasçıya geçirme yükümlülüğü ile saklı payı zedelenen mirasçı, aşan kısmın tenkisini isteyebilir.

III. Tenkiste sıra

Madde 570- Tenkis, saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan; bu yetmezse, en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalardan yapılır. Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.)

Mirasta Tenkis Davası ve Saklı Pay