4. OLAY YERİ VE DELİL GÜVENLİĞİNİN YASAL DAYANAKLARI

Polisin yapmış olduğu hizmetlerin temel dayanakları şüphesiz ki anayasa ve kanunlardır. Bu açıdan suçun işlenmesi ile başlayan adli görevinin ifası için polisin ilgili kanun hükümlerini bilmesi gerek soruşturma gerekse kendi güvenliği açısından büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle bu bölümde olay yeri incelemesi ile ilgili olarak polisin adli görevlerini düzenleyen anayasa, kanun ve yönetmelik maddeleri üzerinde durulacaktır.

Daha önce de belirtildiği gibi polisin başlıca iki görevi vardır. Birincisi; suç işlenmesini önlemeye yönelik idari görevidir (önleyici hizmet). İkincisi; önleyici tedbirlerle engel olunamaması sonucu, bir suçun işlenmesi durumunda kanunlarla polise verilen görevle, suç ve suç sanıklarıyla bunlara ilişkin delillerin tespit edilmesi ve mahkemeye sunulması safhalarını kapsayan adli görevidir. Olay yeri incelemesi, polisin adli görevinin bir bölümüdür.

Olay yeri incelemesi ile ilgili anayasamızda belirtilen hususlar ile diğer kanun ve yönetmelikler aşağıda verilmiştir;

4.1. T.C. Anayasası

1982 anayasamız vicdani delil sistemini kabul etmiştir. Hakimin vicdanına yatan her şey delildir (m.138). Suçluluğu mahkeme kararı ile ispatlanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz, prensibince mahkemede suçluluğu ispatlamak için delillendirme gereklidir (m.15). Suçu ve suçluyu açığa çıkarmak için hiç kimseye işkence ve eziyet yapılamaz. Suçla şüphelinin irtibatını ya da irtibatsızlığını delillendirmek gerekli olacaktır (m.17).

Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmaları halinde, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek için, hakim kararı ile tutuklanır. Hakim kararı olmadan suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde tutuklama yapılır (m. 19). Burada delillerin usulünce korunmasını, toplanmasını sağlayıcı; yok edilmesini, değiştirilmesini önleyici tedbirlerin alınması ve irtibatlandırma ile gerçek suçlunun tespit edilmesi hedeflenmektedir.

4.2. Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK)

Hazırlık soruşturmasında araştırma işlemleri savcı tarafından yapılır. Ancak savcının yardımcısı sıfatıyla polis de soruşturmayla ilgili araştırmayı, tahkikatı yapabilir (m.161). Buna göre polis, olaya el koyma, yakalama, soruşturma, olay ve olay yerinde inceleme, suçu ve suçluyu tespitte yararlı olabilecek her türlü çalışmayı yapmakla görevlidir.

Delil niteliği kazanabilecek olan veya müsadereye tabi olan eşya, rıza ile verilirse, muhafaza altına alınır. Eşya yanında bulunan kişi rızasıyla teslimden kaçınırsa, eşya zapt olunur. Üçüncü şahısların elinde bulunan ve delil olabilecek eşyaya da el konulabilir (CMK. m. 123, 124).

Olay ve olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan adli kolluk görevlisi, bu işlemlerinin yapılmasına engel olan veya yetkisi içinde aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler tamamlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak bundan men eder(CMK. m. 100-168).

Olayı ve taraflarını belirlemek için ifade almada ve sorguda yasak yöntem kullanılamaz, bu şartlarda elde edilen deliller değerlendirilmeye alınmamaktadır(CMK. M. 148). Kolluğun yakalama ve yakalanan kişi hakkında yapılacak işlemler(CMK m. 90) düzenlenmiştir.

Soruşturma, araştırma faaliyetleri bütün olarak ve planlı şekilde yürütülür. Bütün olaylarda polis, savcının yardımcısı sıfatı ile, el koyma, yakalama, suç teşkil eden fiilleri araştırma, olayın aydınlatılması için acele tedbirleri alma, olay yerini koruma ve suç delillerini toplamakla görevlidir(CMK. m. 163/2, 164, 165). Zabıtanın ilgili yerlerde yardımcısı özel güvenlikçidir.

Beden muayenesi, genetik incelemeler, fiziki kimliğin tespiti ilgili CMK m. 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81 ve CMK Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fiziki Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik.

Delillerin değerlendirilmesi çok zaman uzun ve uğraş işidir. bunu için bilirkişilerden istifade etmek gerekir. Diğer kanunlarda bilirkişilik düzenlemeleri yer almakla beraber 2016 yılında Bilirkişilik Kanunu yürürlüğe girmiştir. Yine bu kanunla; bilirkişilerin nitelikleri, eğitimi, seçimi ve denetimine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi ile bilirkişilik için etkin ve verimli bir kurumsal yapı oluşturulması hedeflenmektedir.

4.3. Türk Ceza Kanunu (TCK)

TCK’ye göre hakim sanığa cezayı eldeki delillere ve oluşan ziyana göre vermektedir. Bu deliller, suç konusu olayın mahiyetini açıklayan, suçun kimler tarafından, nerede, ne zaman, ne amaçla, ne ile, nasıl ve kime karşı işlendiğini, sonuç ve zararlarının ne olduğunu açıkça gösteren, fail-mağdur-mekan arasında mantıksal ilişki kurmaya yarayan vasıtalardır. Bunlara tanık- sanık- mağdur beyanı, el koyma-arama-keşif-yer gösterme tutanakları, belgeler, bilirkişi ve ekspertiz raporları (otopsi raporları, vücut muayeneleri), beyanları, teknik bilgiler vb. örnek gösterilebilir.

Gerçeğin meydana çıkmasını engellemek amacıyla bir suçun delillerini yok eden, silen, değiştiren, gizleyen veya bozan kişi hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçun kamu görevlisi tarafından göreviyle bağlantılı olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza artırılır (TCK m. 265, 280, 281).

Suç işleyen bir kişiyi araştırma, yakalama, tutuklama veya hükmün infazından kurtulması için imkan sağlayan kimse hapis cezası ile cezalandırılır. Araştırma işlemleri özellikle olay-olay yeri-fail-mağdur arasındaki ilişkinin sağlanması önemlidir.

İşlenmiş olan bir suça ilişkin delil ve eserleri başkaları tarafından saklandığı yeri bildiği halde yetkili makamlara bildirmeyen kimse hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçların kamu görevlisi tarafından göreviyle bağlantılı olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza artırılır (TCK m. 281, 94, 95)

4.4. Emniyet Teşkilatı Kanunu[1]

Polis adli işlerle uğraşmak üzere, suç sonrası; işlenmiş olan suçların tahkikatını yapmak, sanıkların, tanıkların ilgililerin ifadelerini almak ve delilleri toplayıp sonuç çıkarmak yetkisine sahiptir. (m. 9, 10) Adli hizmetleri sırasında; savcıdan, sulh hakiminden ve amirlerinden emir alır.

4.5. Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu (PVSK)

Polis bu kanuna göre suç işlendiğini öğrendiğinde emir beklemeden olay yerine gitme, olaya el koyma ve maddi gerçeği araştırma yetkisine sahiptir.

Polis görevli bulunduğu mülki sınırlar içinde, hizmet branşı, yeri ve zamanına bakılmaksızın, bir suçla karşılaştığında suça el koymak, önlemek, sanık ve suç delillerini tespit, muhafaza ve yetkili zabıtaya teslim etmekle görevli ve yetkilidir (ek m. 6)[2].

4.6. Polisin Adli Görevlerini Yerine Getirmesinde Delillerin Toplanması, Muhafazası ve İlgili Yerlere Gönderilmesi Hakkında Yönetmelik (1983/17962)

Bu yönetmeliğin amacı olay yerlerinin ve suç delillerinin düzenli ve standartlara uygun olarak mahkeme ye sunulmasını düzenlemektir. Kanunlarda suç sayılan fiil ve hareketlerin ortaya çıkmasıyla başlayan adli görevlerin yerine getirilmesi, suç ve suç sanıklarıyla ilgili delillerin korunması, muhafazası, tespiti, ambalajlanması, ilgili yerlere gönderilmesi aşamasında yapılacak işlemleri sıralamakta, polisin yetki ve görevlerini belirtmektedir.

Bu yönetmelikte olay yerinde alınacak tedbirler belirtilmekte, suç unsuru taşıyan tüm delillerle suçun kaynağına inilerek irtibatlı olabilecek tüm delillerin ele geçirilme yöntemleri düzenlenmektedir (m. 5, 6).

4.7. Kimlik Tespit ve Olay Yeri İnceleme Şube Müdürlüğü Yönetmeliği (1996)

İl Emniyet Müdürlüklerinde, olay yeri incelemesinde, esas olarak, suçların aydınlatılması ve suç sanıklarının tespit ve yakalanması amacıyla polisin yetki, görev ve çalışmalarını düzenleyen, olay yeri incelemesinin uzmanlarca yapılacağını belirten yönetmeliktir (m. 9, 10).

Olay yerlerini teknik yöntemlerle incelemek, kroki, plan, fotoğraf veya video ile tespit etmek, elde edilen iz ve delilleri toplamak, değerlendirmek, Polis Bölge Kriminal Laboratuarlarınca değerlendirilmesi gereken maddi delilleri usulüne göre ambalajlayıp ilgili birime göndermek, olay yerlerinden elde edilen el izlerini, mekan itibari ile bırakılan diğer izleri arşivden ve şüpheliler ile karşılaştırma ve gerekli teşhisi yapma görevlerinin uzman personel tarafından yapılması gerektiği bu yönetmelik ile belirtilmektedir (m. 7/g,h).

Yönetmeliğe göre; Olay yerinin incelenmesi uzmanlarca oluşan ekip tarafından yapılır. Bu incelemeler genelde ölüm, ırza tecavüz, gasp-soygun, silahlı saldırı-ateş etme, kundaklama-şüpheli yangın, patlamış-patlamamış bomba, kalpazanlık, uyuşturucu madde, yasadışı örgüt, hırsızlık vb. olaylarla, yetkili kişi ve makamlarca istenilmesi halinde diğer adli ve asayiş olaylarında yapılır (m.12).

Ayrıca, Şubede görevli personel, uzmanlık alanına giren konularda; Emniyet Genel Müdürlüğü Merkez ve taşra birimlerince, adli, idari ve askeri savcılık ve mahkemelerince gönderilen deliller ile olay yerinden elde edilmiş delilleri ilmi esas ve usullerle incelemek, değerlendirme sonucunu bir rapor halinde talepte bulunan yetkili birim veya makama göndermek, bilirkişi raporları düzenlemek yetkisine sahiptir (m.13).

4.8. Yakalama, Gözaltına-İfade Alma Yönetmeliği 2005/25832

Yönetmeliğin birinci bölümünde yakalama-gözaltına almanın şartları arasında, suç işlendiği yönünde hakkında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan kişinin gözaltına alınması sağlanır. Kişi şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını ifade vererek belirtir. Suç delillerinin değiştirilmesine ve gizlenmesine veya yok edilmesine meydan vermeyecek şekilde soruşturmanın yapılması istenmektedir. Şüphelinin yakalanması sırasında suçun iz, emare, eser ve delillerinin yok edilmesini veya bozulmasını önleyecek tedbirler alınır.

4.9. Adlî Tıp Kurumu Mevzuatları

Başta Adlî Tıp Kurumu Kanunu olmak üzere ilgili diğer mevzuatlarla; Adalet işlerinde bilirkişilik görevi yapmak, adlî tıp uzmanlığı ve yan dal uzmanlığı programları ile görev alanına giren konularda diğer adlî bilimler alanlarında mahkemeler, hâkimlikler ve savcılıklar ile Kurumun uygun gördüğü alanlarda kamu kurum ve kuruluşları tarafından gönderilen adlî tıpla ilgili konularda bilimsel ve teknik görüş bildirmek görevidir.

4.9. Kriminal Polis Laboratuarı Mevzuatları

Adli ve idari soruşturmalar sırasında elde edilen maddi delillerin, bilimsel usullerle inceleme ve değerlendirilmesi suretiyle, suç ve suçlunun tespit ve ispatında teknik hizmet yürüten KPL Dairesi Başkanlığının ve KPL Müdürlüklerinin kuruluş, görev ve çalışma esaslarını düzenleyen yönetmeliktir.

4.10. Adli Kolluk Yönetmeliği

Olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan adli kolluk görevlisi, bunların yapılmasına engel olan veya yetkisi içinde aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler sonuçlanıncaya kadar önce sözlü olarak ikaz eder; uyulmaması halinde zor kullanarak olay yerinden uzaklaştırır. İlgilinin ısrarı halinde yakalama işlemi uygulanır(m. 6).

[1] Kolluk olarak ülkemizde polis ve jandarma yer almaktadır. Burada polis anlatılmış olup jandarma yer olarak yetkili yerlerde aynı ve benzer kanunlarla hizmet vermektedir. Yine yeni iç güvenlik uygulamaları ile polis ve jandarmanın aynı çatı altında veya tamamen birleştirilmesi taslakları yer almaktadır. Kaldı ki jandarmayı kolluk olarak ele alacak olursak kır polisi olarak tanımlamak gerekecektir.

1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Kanunu ile 1934 tarihli ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu’nda ve diğer yasalarda kendisine verilen görevleri yerine getiren Jandarma Teşkilatı, İçişleri Bakanlığına bağlı olarak çalışır.

[2] PVSK m. Ek.6. Edinilen bilgi veya alınan ihbar veya şikâyet üzerine veya kendiliğinden bir suçla karşılaşan polis, olay yerinde kişilerin ve toplumun sağlığına, vücut bütünlüğüne veya malvarlığına zarar gelmemesi ve suçun delillerinin kaybolmaması ya da bozulmaması için derhal gerekli tedbirleri alır.

Bir suç işlendiği veya işlenmekte olduğu bilgisini edinen polis, olay yerinin korunması, delillerin tespiti, kaybolmaması ya da bozulmaması için acele tedbirleri aldıktan sonra el koyduğu olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri derhal Cumhuriyet savcısına bildirir ve Cumhuriyet savcısının emri doğrultusunda işin aydınlatılması için gerekli soruşturma işlemlerini yapar.

Olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan polis, bunların yapılmasına engel olan veya yetkisi içinde aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler sonuçlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak bundan men eder.

Polis, suçun delillerini tespit etmek amacıyla, Cumhuriyet savcısının emriyle olay yerinde gerekli inceleme ve teknik araştırmaları yapar, delilleri tespit eder, muhafaza altına alır ve incelenmek üzere ilgili yerlere gönderir.

Olayyeri dışında kalan ve o suça ilişkin delil elde edilebileceği yönünde kuvvetli şüphe sebebi bulunan konut, işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda yapılacak işlemler için Ceza Muhakemesi Kanununun arama ve elkoymaya ilişkin hükümleri uygulanır.

Polis, olaydaki failin, gözaltına alınan şüpheli ile aynı kişi olup olmadığının belirlenmesi bakımından zorunlu olması halinde, Cumhuriyet savcısının talimatıyla teşhis yaptırabilir.

Olay Yeri ve Delil Güvenliğinin Yasal Dayanakları