Clonezilla Nedir ve Nasıl Kullanılır?

Clonezilla, güçlü bir açık kaynak disk klonlama ve sistem görüntüleme aracıdır, ancak yanlış kullanımda tüm verilerinizin kalıcı olarak kaybolmasına neden olabilir. Bu rehberde ele alacağımız işlemler, disk seviyesinde değişiklikler yapmakta olup, geri döndürülmesi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir. Özellikle kritik iş verileri, sistem sunucuları veya telafi edilemez kişisel dosyalar içeren disklerle çalışırken profesyonel sistem yöneticileri ve veri kurtarma uzmanlarından destek almanızı şiddetle tavsiye ederiz.

Clonezilla işlemleri sırasında elektrik kesintisi, donanım arızası veya yanlış hedef disk seçimi gibi durumlar, geri döndürülemez veri kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle tüm kritik verilerinizin güncel yedeklemelerinin bulunduğundan emin olun ve işlemlere başlamadan önce mutlaka test ortamında deneyim kazanın.

Clonezilla’nın Temel Mimarisi ve Teknolojisi

Clonezilla, Debian GNU/Linux tabanlı özel bir dağıtım olup, önyüklenebilir bir ortam (Canlı CD/USB) şeklinde çalışır. Steven Shiau tarafından geliştirilen bu araç, Partimage, Partclone, dd ve rsync gibi güçlü komut satırı araçlarının kullanıcı dostu bir arayüzle sunulmasını sağlar.

Temel işleyiş prensibi, kaynak diskteki verilerin bit seviyesinde okunup hedef diske aktarılması üzerine kuruludur. Bu süreçte sadece kullanılan sektörler kopyalandığı için, boş alanlar atlanır ve işlem süresi optimize edilir. Clonezilla, blok seviyesinde çalıştığı için işletim sisteminden bağımsızdır ve Windows, Linux, macOS gibi tüm sistemleri destekler.

Programın çekirdeğinde Partclone teknolojisi bulunur. Bu teknoloji, dosya sistemi seviyesinde akıllı klonlama yapabilir ve sadece kullanılan veri bloklarını kopyalar. NTFS, ext2/3/4, FAT32, exFAT, HFS+, APFS ve pek çok dosya sistemi formatını destekler. Desteklenmeyen dosya sistemleri için dd tabanlı ham kopyalama modu kullanılır.

Sıkıştırma algoritmaları (gzip, bzip2, lzop, lz4) sayesinde görüntü dosyaları çok daha küçük boyutlarda oluşturulabilir. Çoklu iş parçacığı (multi-threading) desteği ile modern çok çekirdekli işlemcilerde performans optimize edilir. Ağ üzerinden önyükleme (network boot) desteği sayesinde uzaktan kurulum ve klonlama işlemleri gerçekleştirilebilir.

Clonezilla Türleri ve Sürümleri

Clonezilla Live, en yaygın kullanılan sürüm olup tek bir bilgisayarda yerel klonlama işlemleri için tasarlanmıştır. ISO dosyası olarak indirilerek CD/DVD’ye yazılabilir veya USB flash sürücüye kurulabilir. Kararlı (stable) ve alternatif (alternative) sürümleri mevcuttur.

Clonezilla Server Edition (SE), kurumsal kullanım için geliştirilmiş çok bilgisayarlı klonlama sistemidir. DRBL (Diskless Remote Boot in Linux) teknolojisi kullanılarak, tek bir sunucudan yüzlerce bilgisayara aynı anda disk görüntüsü dağıtabilir. Özellikle okul, kafe ve büro ortamlarında toplu sistem kurulumu için idealdir.

Clonezilla Lite Server, daha basit ağ kurulumları için optimize edilmiş sürümdür. Çoklu yayın (multicast) teknolojisi kullanarak, ağ bant genişliğini verimli şekilde kullanır ve büyük görüntü dosyalarını aynı anda birden fazla bilgisayara dağıtabilir.

Stable (kararlı) sürüm, kapsamlı şekilde test edilmiş ve üretim ortamları için önerilen sürümdür. Alternative (alternatif) sürüm, en son özellikleri içerir ancak daha az kararlı olabilir. Testing (deneme) sürümü, yeni ve deneysel özellikler içerir ve yalnızca test amaçlı kullanılmalıdır.

Kurulum ve Başlangıç İşlemleri

Clonezilla Live’ın kurulum süreci, öncelikle resmi web sitesinden uygun ISO dosyasının indirilmesi ile başlar. Kararlı sürüm, üretim kullanımı için önerilir. AMD64 versiyonu modern 64-bit sistemler için, i686 versiyonu eski 32-bit sistemler için uygundur.

USB flash sürücü kurulumu için Rufus, Etcher veya dd komutu kullanılabilir. USB sürücünün en az 1GB kapasiteye sahip olması gerekir. UEFI sistemlerde GPT bölüm tablosu, eski BIOS sistemlerde MBR bölüm tablosu kullanılmalıdır.

BIOS/UEFI ayarlarında önyükleme sırası değiştirilerek, Clonezilla USB/CD’den başlatma sağlanır. Secure Boot (Güvenli Önyükleme) özelliği varsa devre dışı bırakılmalıdır. Fast Boot/Quick Boot özellikleri de performans için kapatılabilir.

İlk önyüklemede dil seçimi, klavye düzeni ve VGA mod ayarı yapılır. Otomatik donanım algılama çoğu durumda çalışır ancak eski sistemlerde manuel yapılandırma gerekebilir. Bellek testi seçeneği sistem kararlılığını kontrol etmek için kullanılabilir.

Temel Disk Klonlama İşlemleri

Diskten diske klonlama, en basit ve hızlı yöntemdir. Kaynak disk ve hedef disk aynı anda sisteme bağlı olmalıdır. Hedef disk, kaynak diskten büyük veya eşit boyutta olmalıdır. Bu yöntem doğrudan kopyalama yapar ve ara dosyalar oluşturmaz.

Device-device seçeneği ile başlatılan işlemde önce kaynak disk, ardından hedef disk seçilir. Clonezilla otomatik olarak bölüm tablosunu kopyalar ve dosya sistemlerini ayarlar. Advanced options’ta expert mode kullanılarak detaylı kontrol sağlanabilir.

Bölümden bölüme klonlama, belirli bölümleri kopyalamak için kullanılır. Bu mod, sadece belirli bölümlerin klonlanması gerektiğinde tercih edilir. Kaynak ve hedef bölümler dikkatle seçilmelidir.

Beginner mode (başlangıç modu), varsayılan ayarlarla hızlı kurulum sağlar. Expert mode (uzman modu), gelişmiş parametreler ve ince ayarlar sunar. Sıkıştırma seviyesi, blok boyutu, dosya sistemi kontrolü gibi parametreler ayarlanabilir.

Görüntü Dosyası Oluşturma ve Geri Yükleme

Disk-to-image modu, bir disk veya bölümün yedek görüntüsünü oluşturur. Bu görüntü dosyaları harici depolama birimlerinde (USB disk, ağ sürücüsü) saklanır ve daha sonra geri yükleme için kullanılır. Farklı sıkıştırma seçenekleri, performans ve alan kullanımı arasında denge sağlar.

Görüntü dosyası isimlendirme standardı önemlidir. Clonezilla otomatik olarak zaman damgası ekler ancak elle isimlendirme de mümkündür. Görüntü klasör yapısı düzenli tutulmalı ve yeterli boş alan bulunmalıdır.

Image-to-disk geri yükleme, yedek görüntüden diske veya bölüme yükleme yapar. Kaynak görüntü dosyası doğrulanmalı ve hedef disk doğru şekilde tanımlanmalıdır. Geri yükleme işlemi geri alınamazdır.

Split image files (bölünmüş görüntü dosyaları), büyük görüntüler için otomatik olarak parçalama yapar. 2GB, 4GB gibi boyut sınırlamaları ayarlanabilir ve FAT32 dosya sistemi kısıtlamaları aşılabilir. Tüm parçalar geri yükleme sırasında erişilebilir olmalıdır.

Ağ Tabanlı Klonlama İşlemleri

SSH sunucu desteği, görüntü dosyalarının ağ üzerindeki depolarda saklanmasını sağlar. SFTP protokolü güvenli dosya aktarımı sağlar. Kimlik doğrulama bilgileri doğru şekilde yapılandırılmalıdır.

Samba/CIFS paylaşım bağlantısı, Windows ağ paylaşımlarına erişim sağlar. Etki alanı kimlik doğrulaması ve çalışma grubu ayarları yapılandırılabilir. Ağ bilgileri ve paylaşım yolları doğru şekilde belirtilmelidir.

NFS (Ağ Dosya Sistemi) bağlantısı, Unix/Linux ağ depoları için tercih edilen yöntemdir. NFS sunucusu uygun şekilde yapılandırılmalı ve istemci erişim izinleri tanımlanmalıdır.

Yerel ağ keşfi, mevcut ağ kaynaklarını otomatik olarak algılayabilir. DHCP yapılandırması ve ağ arabirimi ayarları kontrol edilmelidir. Statik IP yapılandırması da mümkündür.

Gelişmiş Parametreler ve Konfigürasyon

Expert mode, gelişmiş kullanıcılar için kapsamlı kontrol seçenekleri sunar. Block size ayarlamaları, compression algorithm seçimi ve dosya sistemine özel parametreler özelleştirilebilir.

Skip bad sectors seçeneği, bozuk diskler için önemlidir. Hatalı bloklar işaretlenir ve atlanır; ancak bu durum veri bütünlüğünü etkileyebilir. Disk sağlığı önceden kontrol edilmelidir.

Resize partition seçenekleri, farklı boyuttaki diskler için kullanışlıdır. Otomatik orantılı yeniden boyutlandırma veya elle bölüm boyutu ayarlama mümkündür. Dosya sistemi sınırlamaları dikkate alınmalıdır.

Parallel processing parameters, çok çekirdekli sistemlerde performansı artırır. Thread count ve bellek tahsisi ayarlanabilir. Sistem kaynakları dengeli şekilde dağıtılmalıdır.

Dosya Sistemi Desteği ve Uyumluluk

Windows dosya sistemleri (NTFS, FAT32, exFAT) tamamen desteklenmektedir. NTFS sıkıştırma, şifreleme ve alternatif veri akışları korunur. Windows önyükleme kayıtları ve sistem ayrılmış bölümler doğru şekilde ele alınır.

Linux dosya sistemleri (ext2/3/4, XFS, Btrfs, ReiserFS) kapsamlı olarak desteklenir. Dosya izinleri, sembolik bağlantılar ve genişletilmiş öznitelikler korunur. LVM (Mantıksal Birim Yöneticisi) desteği sınırlıdır.

macOS dosya sistemleri (HFS+, APFS) modern sürümlerde desteklenir ancak bazı sınırlamalar olabilir. Apple’a özgü özellikler tam olarak korunamayabilir.

Şifrelenmiş dosya sistemleri zorluk yaratabilir. BitLocker, FileVault gibi tam disk şifreleme çözümleri özel işlem gerektirebilir. Önyükleme öncesi kimlik doğrulama devre dışı bırakılmalı veya şifresiz durumda klonlama yapılmalıdır.